THIÊN CHÚA VÀ TRẦN THẾ
Joseph Ratzinger
Biển-đức XVI.
Thiên Chúa và Trần Thế
Tin và Sống trong thời đại ngày nay
Trao đổi với Peter Seewald
Phạm Hồng-Lam chuyển ra Việt
ngữ
DẪN NHẬP
ĐỨC TIN, HI VỌNG, TÌNH YÊU
Thưa Hồng i, có khi nào ngài cảm thấy sợ Chúa không?
Có lẽ nói sợ thì
không đúng. Qua đức Ki-tô ta
biết Chúa là ai rồi. Ngài yêu ta. Ngài biết ta là người thế nào. Là xác thịt,
là tro bụi. Vì thế Ngài chấp nhận cái yếu đuối của ta.
Nhưng tôi luôn có cái cảm giác nóng bỏng là không chu toàn ơn gọi của
mình, không đáp ứng điều Chúa muốn, và đã không cho đi cái mình có thể cho và
phải cho.
Đã có lần nào Chúa phiền hà ngài hay đã có lúc
nào ngài quyết định sai lầm?
Chúa không phải là người cảnh sát, mà cũng chẳng phải vị quan toà chỉ
muốn phạt mình. Nhưng, vì đức tin và nhiệm vụ được trao, mỗi ngày tôi phải xét
mình, xem đã làm gì phải hay không phải. Dĩ nhiên tôi cũng thấy có điều lầm
lỗi. Chuyện đó đã có bí tích hoà giải.
Người ta nói, người công giáo mang mặc cảm tội
lỗi trước mặt Chúa.
Tôi tin rằng người công giáo, trước hết nói chung, có cảm nhận là được
Chúa thứ tha. Hãy xem nghệ thuật Ba-rốc hoặc Rô-cô-cô. Ở đó toát lên nét
tươi vui thanh thoát. Không phải không có lí do mà người ta bảo dân các nước
công giáo điển hình như Í-đại-lợi hay Tây-ban-nha đều có tâm hồn thanh thản.
Có lẽ cũng có những vùng ki-tô giáo, mà vì lối giáo dục hoặc quan niệm
lệch lạc, đã đề cao sự đe doạ và hình phạt, nhưng bản chất ki-tô giáo không
phải vậy. Theo tôi thấy, nói chung, những ai sống trong niềm tin của Giáo hội,
cuối cùng đều mang cảm nhận được cứu độ: Chúa không để mình hư mất!
Thỉnh thoảng Chúa có dùng thứ ngôn từ thật cụ
thể để nói với ta: „Được, cứ thế mà làm“. Hay: „Này dừng tay lại, đây là lời
cảnh cáo cuối cùng!“ không?
Tiếng Chúa nhỏ nhẹ lắm. Nhưng Ngài cho ta nhiều dấu chỉ. Có thể khi nhìn
lại, ta nhận ra dấu chỉ đó qua bạn hữu, qua một cuốn sách hay qua một thất bại,
thậm chí một tai nạn. Cuộc sống thật ra đầy những dấu chỉ âm thầm như
thế. Với đầu óc tỉnh táo, từ từ ta nhận ra cái toàn thể từ các dấu chỉ đó, và
ta bắt đầu cảm được Chúa đang dẫn dắt ta như thế nào.
Ngài trò chuyện với Chúa một cách tự nhiên như
khi gọi điện thoại?
Cũng có thể nói được như thế, trong mức độ nào đó. Tôi biết Ngài luôn có
đó. Và Ngài dĩ nhiên biết tôi là ai, và tôi là người như thế nào. Nhất là khi
tôi có nhu cầu muốn kêu Ngài tới, muốn tự thông báo và muốn thưa chuyện với
Ngài. Tôi có thể trao đổi với Ngài những chuyện thật đơn giản, thật riêng tư,
thật khó chịu cũng như điều lớn lao. Tôi gặp Ngài dễ dàng, suốt ngày luôn có
thể nói chuyện với Ngài.
Chúa luôn tỏ ra nghiêm nghị, hay Ngài cũng có
khi hài hước?
Tôi tin rằng Ngài nhiều hài hước. Đôi khi Ngài đẩy nhẹ ta một cái và
nhắc, này con, đừng coi trọng mình! Hài hước thực ra là một thành phần trong
bức tranh tươi vui của thụ tạo. Nếu đế í, ta thấy Chúa nhiều lúc trong cuộc
sống cũng muốn ta đừng quan trọng hoá vấn đề, hãy hạ mình xuống, hãy nhìn khía
cạnh tươi vui, và đừng quên mặt hài hước của cuộc sống.
Đôi khi Ngài cũng phải bực bội Chúa?
Dĩ nhiên nhiều lúc tôi cứ loay hoay với câu hỏi: Tại sao Chúa không giúp
tôi nhiều hơn? Đôi khi tôi thấy Ngài khó hiểu. Những khi bất chợt gặp bực tức,
tôi cũng cảm thấy Ngài bí ẩn và xa lạ. Nhưng trực tiếp giận Chúa, như thế là ta
đã kéo Ngài xuống quá thấp. Nhiều khi lỗi nằm chính nơi cơn giận. Và nếu như
cơn giận có lí do, thì ta phải nên tự hỏi, phải chăng Chúa muốn dùng sự việc
hay cá nhân nào đó làm ta giận để nhắn nhủ mình một chuyện gì quan trọng? Tôi
không bao giờ bực chính Chúa.
Mỗi sáng ngài bắt đầu làm gì?
Trước khi đứng dậy, tôi cầu kinh một lát. Ngày tới sẽ khác, nếu ta không
nhảy bổ ngay vào nó. Rồi đến những việc khác như người ta vẫn làm lúc sáng sớm,
rửa ráy, ăn sáng. Sau đó dâng thánh lễ và đọc kinh nguyện. Hai chuyện này là
công việc chính trong ngày của tôi: Thánh lễ là cuộc gặp gỡ cụ thể với đức
Ki-tô phục sinh, và kinh nguyện là đi vào lời cầu lớn của lịch sử cứu rỗi. Tôi
thích nhất đọc Thánh Vịnh. Đó là lời cầu ngàn năm tiếp nối, và đọc nó là ta
nghe tiếng nói của các giáo phụ. Tất cả những thứ đó là cánh cửa dẫn con người
bước vào một ngày. Rồi tới công việc thường nhật.
Ngài cầu nguyện thường xuyên?
Các giờ nguyện trong ngày là buổi trưa, theo truyền thống Giáo hội, lúc
đó ta cầu cùng thiên thần Chúa (kinh truyền tin). Buổi chiều có kinh chiều, và
tối có lời kinh tối của Giáo hội. Giữa những giờ kinh đó, khi cảm thấy cần ơn
Chúa, tôi đọc thêm những lần kinh ngắn.
Mỗi sáng ngài cầu kinh khác nhau?
Không, chỉ có một bộ kinh sẵn, đó là một chuỗi lời kinh ngắn, nhưng đã
được kết lại thành một công thức không đổi.
Theo ngài, nên đọc kinh nào?
Mỗi người, tùy sở thích, có thể chọn cho mình một đôi kinh trong kho tàng
của Giáo hội.
Buổi tối, khi cảm thấy mình bất an...
... thì tôi khuyên nên lần chuỗi. Ngoài tính chất linh thiêng của lời
kinh, chuỗi còn có tác dụng trấn an tâm hồn. Càng để tâm lập đi lập lại lời
kinh, ta quên đi những í nghĩ làm mình nặng đầu.
Nếu như có chuyện đau đầu, thì ngài tự giải
quyết chúng bằng cách nào?
Tại sao tôi lại được miễn những chuyện đau đầu? Một mặt, tôi cố đưa chúng
vào lời kinh nguyện, và cố bám chắc mình trong các lời kinh đó. Mặt khác, tôi
cố đề ra cho mình một công việc khác, đòi hỏi công sức thực hiện cao hơn và
đồng thời mang lại niềm vui cho mình. Và cuối cùng, nếu chưa hết, tôi có thể
giải toả chúng phần nào qua gặp gỡ bạn bè. Ba yếu tố đó quan trọng.
Tôi tin rằng ai cũng có lúc cảm thấy mỏi mệt, bị xâu xé, bất lực, và thất
vọng cũng như tức giận về số phận xem ra âm thầm, bất công của mình. Ngài bảo
đưa chúng vào kinh nguyện – đưa bằng cách nào?
Có lẽ nên bắt đầu như ông Gióp. Thoạt tiên mình phải la Chúa: Tại sao
Chúa đối xử với con như thế? Tiếng la của Gióp là một tiếng la thật, nó cũng
nói cho ta biết, là mình có quyền làm như vậy – và ngay cả phải làm như vậy. Dù
Gióp có than trách Chúa thật, cuối cùng Ngài cũng phải cho ông là có lí. Ngài
bảo: Gióp làm đúng, còn những người khác, họ giải thích mọi chuyện, nhưng đã
không nói về Ta một cách đúng đắn.
Gióp nhảy vào cuộc đấu với những lời than trách Chúa. Nhưng rồi dần dần
ông nghe ra tiếng Ngài, và sự việc đã xoay sang một chiều hướng khác. Nhờ đó,
tôi bước ra khỏi tình trạng chỉ cảm thấy bị bách hại mà thôi, và biết rằng, dù
lúc này đây tôi chưa thể hiểu ra tình yêu của Chúa, nhưng tôi có thể tin tưởng
vào nó, và tin rằng, tình trạng đang xẩy ra cho tôi không hẳn là xấu.
Có lẽ người ta nên nghiêm khắc hơn đối với
những chuyện đau đầu, đừng cho phép chúng lọt vào đầu thì hơn.
Chẳng ai cấm được chúng. Các quyết định phải lấy, các thất bại, hiểu lầm,
thất vọng... là những thứ con người không thể tránh được, mà cũng không nên
tránh. Các vấn nạn khó khăn còn có tác dụng giáo dục, chúng giúp con người tập
giải quyết vấn đề. Nếu muốn trở nên hoàn toàn như thép hoặc chai cứng, con
người sẽ mất đi tính người và mất khả năng nhạy cảm, ngay cả đối với tha nhân. Ông
Seneca*, một người theo chủ nghĩa khắc kỉ, đã nói: Đau khổ vì kẻ
khác là chuyện đáng tởm. Nhưng, nếu ta nhìn lên Chúa Ki-tô, ta thấy Ngài là
đấng đã vì ta mà khổ đau, và chính cái đó làm Ngài trở nên cao trọng đối với
ta. Có thể đau vì kẻ khác và có thể bị tổn thương là những thứ cũng thuộc bản
chất của người theo Chúa. Như vậy, mình phải học chấp nhận tổn thương, học sống
với tổn thương, và rốt cuộc phải tìm cách chữa lành chúng.
Nhiều người lúc nhỏ biết cầu nguyện, tới một
lúc nào đó thói quen biến mất. Phải học nói chuyện với Chúa?
Cái bộ phận dành cho Chúa trong ta có thể bị hư, nó làm cho ngôn ngữ đức
tin mất hết í nghĩa. Vả, ai không còn nghe được thì cũng chẳng còn nói được,
bởi vì câm và điếc đi đôi với nhau.
Cầu nguyện cũng giống như ta học tiếng mẹ đẻ. Càng học, từ từ mình càng
lần ra được ngôn ngữ của Chúa và hiểu Ngài, cho dù Ngài vẫn luôn ẩn mặt. Và lần
hồi chính mình biết ra được cách cầu nguyện và nói chuyện được với Chúa, bước
đầu với những lời trẻ con – trong một í nghĩa nào đó chúng mình vẫn luôn là trẻ
con –, nhưng rồi càng lúc càng có được thứ ngôn ngữ riêng của mình.
Có lần ngài nói: Ai chỉ biết tin vào những gì
mắt trông thấy, thì người đó mù…
…bởi vì người đó đã tự hạn chế mình vào một khoảng chân trời hạn hẹp, và
không còn nhìn rađược cái cơ bản nữa. Có ai thấy được trí khôn mình đâu. Chính
những cái quan trọng nền tảng ta không thể thấy thuần bằng mắt. Vả lại,ta cũng
chẳng thấy đúng,nếu như ta không phóng tầm nhìn vượt trên những cảm nhận giác
quan trực tiếp.
Có người bảo, có được đức tin cũng giống như
mình có cú nhảy vọt từ ao ra biển. Ngài còn nhớ biến cố đức tin lớn đầu đời của
ngài không?
Nơi tôi, đức tin lớn lên một cách âm thầm. Dĩ nhiên có những cao điểm,
chẳng hạn như qua phụng vụ, qua thần học hay lúc suy tư đào sâu thần học, mình
bỗng gặp được một cái gì mới đưa mình lên và đẩy mình đi xa trong đức tin. Tôi
không thấy mình có được cú nhảy như anh nói. Mà trái lại, tôi như từ vũng nước
cạn dám liều lĩnh dè dặt bước ra, và từ từ cảm được đại dương đang tới.
Tôi cũng nghĩ, đức tin không bao giờ là cái gì đã hoàn chỉnh. Mà nó luôn
phải được sống và thử thách trong cuộc sống, trong đau khổ, cũng như trong
những niềm vui lớn mà Chúa trao tặng cho ta. Nó chẳng bao giờ như thể một đồng
tiền mình có thể cầm bỏ túi.
MỘT HÌNH ẢNH
VỀ CHÚA
Thỉnh thoảng đứa con trai tôi hỏi: Ba có biết
Thiên Chúa như thế nào không?
Có lẽ tôi sẽ trả lời nó : Thiên Chúa giống như đức Giê-su Ki-tô. Đức
Ki-tô cũng đã có lần nói: „Ai thấy tôi thì thấy Cha“. Và nếu như ta nhìn toàn
bộ lịch sử đức Giê-su - khởi đi từ máng cỏ, qua giai đoạn công khai, những lời
giảng giá trị và sống động, cho tới bữa tiệc li, tới thánh giá, phục sinh và
tới lệnh sai đi rao giảng -, ta sẽ nhìn ra phần nào khuôn mặt Thiên Chúa. Khuôn
mặt đó một đàng nghiêm trang và cao cả, vượt lên trên mọi khuôn thước của chúng
ta. Nhưng đồng thời nét tiêu biểu của khuôn mặt đó lại là thương yêu, chấp
nhận, muốn điều tốt lành cho ta.
Cũng có lời dạy, không nên vẽ cho Thiên Chúa
một bộ mặt nào.
Lời dạy đó không còn đúng hẳn, vì chính Thiên Chúa đã tỏ mình ra cho ta. Trong
thư gởi giáo đoàn Ê-phê-sô, thánh Phao-lô nói về đức Ki-tô: Ngài là hình ảnh
của Thiên Chúa. Và nơi Ngài thể hiện mọi điều đã được nói tới trong việc tạo
dựng con người.
Đức Ki-tô là hình ảnh nguyên mẫu của con người. Thật ra, chúng ta không
thể trình bày chính Thiên Chúa trong nét bất tận muôn đời của Ngài, nhưng chúng
ta có thể trình bày Ngài qua hình ảnh chính Ngài đã tỏ ra. Từ đây, ta không còn
tạo ra một khuôn mặt nữa, mà
chính Thiên Chúa đã tỏ khuôn
mặt ấy ra. Với khuôn mặt đó, Ngài nhìn ta và nói với ta.
Khuôn mặt đức Ki-tô, dĩ nhiên, không đơn giản là một ảnh chụp khuôn mặt
của Thiên Chúa. Nhưng qua khuôn mặt của Đấng bị đóng đinh đó, ta thấy được toàn
bộ tiểu sử, nhất là tiểu sử nội tâm, của đức Giê-su. Khuôn mặt đó dẫn ta vào
một cái nhìn, trong đó các giác quan mở ra và vươn lên cao.
Ta có thể phác hoạ đức Giê-su chỉ bằng vài nét
tiêu biểu không?
Ở đây, ngôn ngữ loài người không đủ. Căn bản mà nói, đức Giê-su là Con
Thiên Chúa, Ngài vừa là Chúa vừa là người. Ngài chính là đấng không những mang
nét tài ba hoặc uy dũng của phàm nhân, mà còn được Thiên Chúa xuyên chiếu. Có
thể nói, khi nhìn đức Giê-su bị banh thây trên thánh giá, ta thấy được Thiên
Chúa như thế nào: là đấng đã tự trao tặng cho ta đến mức độ như thế.
Đức Giê-su là một người công giáo?
Điều này hẳn không nói được, vì Ngài vượt trên chúng ta. Ngày nay người
ta có một công thức ngược lại, bảo rằng Ngài là một người Do-thái, chứ không
phải là một ki-tô hữu. Điểm này cũng không đúng hẳn. Về chủng tộc, thì Ngài là
một người Do-thái. Là Do-thái, vì Ngài chấp nhận và sống theo luật do-thái, và
– dù bị chỉ trích – Ngài là một người Do-thái sùng đạo, vì đã tuân giữ nội qui
của đền thánh. Nhưng dù vậy, Ngài đã phá vỡ và vượt lên trên Cựu Ước – qua sự
uỷ quyền của Ngôi Hai Thiên Chúa.
Đức Giê-su tự coi mình như là một Mai-sen mới và cao hơn. Mai-sen này giờ
đây không còn chỉ có việc giải thích, nhưng là làm mới. Ngài vượt lên trên cái
đã có, và qua đó tạo ra cái mới, nghĩa là mở rộng Cựu Ước ra cho một dân tộc
không còn đóng khung trong Do-thái nữa, nhưng toả ra cả thế giới và không ngừng
lớn rộng. Như thế, Ngài là điểm xuất phát của đức tin, và là vị mà Giáo hội
công giáo biết rằng vị đó muốn mình trở nên như thế, nhưng dù vậy, Ngài vẫn
chẳng phải đơn thuần là một thành phần trong chúng ta.
Bằng cách nào và từ lúc nào ngài biết được
Thiên Chúa muốn gì nơi ngài?
Í của Thiên Chúa không dừng lại ở một lúc nào cả, thành ra để hiểu Ngài
muốn gì, tôi nghĩ, mình phải luôn học đi học lại. Tuy nhiên, nếu anh muốn nói
tới cái quyết định làm linh mục, cái hướng nền tảng mà tôi đã nhắm tới, thì đó
là một quá trình chín muồi cao độ đã xẩy ra, cũng có khi khá phức tạp, trong
những năm tôi học thần học. Tôi gặp con đường đó nhờ qua việc gần gũi với Giáo
hội, qua các vị thầy linh mục hướng dẫn và bạn đồng hành, dĩ nhiên qua Kinh
Thánh. Khởi đầu là cả một mớ tương giao phức tạp, từ từ với thời gian mới rõ
dần ra.
Nhưng cũng có lần ngài nói, ngài đã có một
„cuộc gặp gỡ thực sự“ với Thiên Chúa khi quyết định chọn nghề linh mục. Cuộc
gặp gỡ đó giữa Chúa với hồng i Ratzinger xẩy ra như thế nào?
Dĩ nhiên không như một cuộc hẹn hò giữa hai con người. Có lẽ có thể diễn
tả nó như có một cái gì chạm tới da mình rồi chạy vào nung đốt lòng mình. Rồi
mình thấy là sự việc giờ đây không thể khác đi được, thật đơn giản, đó là con
đường đúng. Không phải là một gặp gỡ theo nghĩa giác ngộ thần bí. Nó không nằm
trong lãnh vực kinh nghiệm, để mình được phép ba hoa về nó. Nhưng có thể nói,
toàn bộ cuộc vật lộn đó đã dẫn tôi tới một nhận thức rõ ràng và thúc bách, mà
thâm tâm tôi coi đó là í Chúa muốn.
„Thiên Chúa đã yêu bạn trước“, đó là lời dạy
của đức Ki-tô. Và Ngài yêu bạn bất chấp nguồn gốc và giá trị của bạn. Phải hiểu
lời đó như thế nào?
Nên hiểu lời đó từng chữ như đã viết, và tôi cũng cố hiểu như vậy. Bởi vì
đó quả thật là động lực sống lớn cho chúng ta, và cũng là niềm an ủi mà chúng
ta cần. Mà ta luôn cần những thứ đó.
Ngài đã yêu tôi trước, trước khi chính tôi có thể yêu. Tôi sở dĩ được tạo
thành, là chỉ vì Ngài đã biết và đã yêu tôi trước. Như vậy, như Heidegger*
nói, không phải ngẫu nhiên mà tôi bị ném vào thế giới và phải lần mò trong đại
dương cuộc sống này, nhưng đã có một nhận thức, một í tưởng và một tình yêu đi
trước. Tình yêu đó có mặt nơi nền tảng hiện hữu của tôi.
Điều quan trọng cho mỗi người, cái làm cho cuộc sống họ trở nên đáng
trọng, là biết rằng mình được yêu. Một cá nhân có thể thắng vượt được hoàn cảnh
nghiệt ngã, khi người đó biết rằng có ai đó đang chờ mình, có người thương
mình, cần mình. Chúa đã có đó và yêu tôi. Và đó là cái nền khả tín tôi dựa trên
đó mà sống, và cũng từ nền đó tôi hoạch định cho chính cuộc đời mình.