Tham luận của ĐGM Phaolô Bùi Văn Đọc tại Đại hội toàn thể Liên
HĐGM Á châu lần thứ X
I. Nhìn lại: Ba hướng đối thoại (triple dialogue)
Đề nghị: Bốn hướng đối thoại (quadruple dialogue)
Khi ôn lại quá khứ, FABC nhắc đến hướng
đi được vạch ra ngay từ thập niên 70 là đối thoại trong tương quan với 3 lĩnh
vực: với người nghèo, với các nền văn hoá, với các tôn giáo (số 5). Thiết tưởng
nên ghi nhận vài điểm sau đây:
1. Tại Á châu,
sự phân biệt giữa văn hoá và tôn giáo không đơn giản. Về một phương diện, sự
phân biệt này thật hữu ích: một Kitô hữu không thể theo một “tôn giáo” khác
(thí dụ Phật giáo), nhưng có thể theo một “văn hoá” khác (thí dụ văn hoá Nho
giáo). Phải hiểu tôn giáo như thế nào? Không nên bỏ qua “tín ngưỡng dân gian”
với những ưu điểm và khuyết điểm của nó.
2. Các giám mục
miền Nam Việt
3. Đức Thánh Cha
Bênêđictô XVI đã vạch ra cho chúng tôi một hướng đi tích cực, hoàn toàn phù hợp
với Tin Mừng; trong Huấn từ dịp Ad Limina ngày 27 tháng 06 năm 2009 cho các
giám mục thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, ngài nói: “Anh em cũng như tôi đều
biết rằng một sự hợp tác lành mạnh giữa Giáo Hội và Cộng đồng chính trị là điều
có thể thực hiện được. Về điểm này, Giáo Hội mời gọi mọi phần tử của mình dấn
thân cách trung thành nhằm xây dựng một xã hội công bằng, liên đới và bình
đẳng. Giáo Hội không hề muốn thay thế Chính quyền, nhưng chỉ mong rằng trong tinh
thần đối thoại và hợp tác tôn trọng lẫn nhau, Giáo Hội có thể góp phần mình vào
đời sống của Đất Nước, nhằm phục vụ tất cả mọi người dân” (trích Huấn từ của
Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI cho các giám mục Việt Nam, bản dịch của Ban Thư ký
HĐGMVN).
4. Từ 20 năm
qua, chúng ta đã chứng kiến một sự thay đổi lớn trên bản đồ chính trị thế giới,
với sự sụp đổ bức tường
II. Thách đố: Thế tục hoá và hậu thế tục hoá (secularization and “post-secularization”)
Tài liệu làm việc của FABC (số 17) đã
nói đến một nền văn hoá mới đang lan rộng tại châu Á và làm đảo lộn những giá
trị cổ truyền, do ảnh hưởng của việc toàn cầu hoá (globalization). Từ đó số 17
nói đến não trạng “tục hóa, duy vật, tiêu thụ, tương đối” (secular,
materialist, consumerist and relativist culture). Những điều tương tự cũng được
đọc thấy trong số 52 tài liệu làm việc của khóa họp Thượng hội đồng Giám mục về
Tân Phúc âm hoá (New Evangelization)[1]. Tuy nhiên, bên cạnh những
triệu chứng tiêu cực, cả hai bản văn đều nhận ra những điểm tích cực của thời
đại. Như vậy phải chăng cần một sự phân định mà các chủ chăn là chúng ta, có
bổn phận cung cấp cho Dân Chúa, và cho xã hội nữa.
1. Khi nói đến
“tôn giáo” và “thế tục”, thiết tưởng chúng ta nên lưu ý đến một vài quan điểm
khác nhau giữa văn hoá Tây phương và Đông phương, đặc biệt là tại những nước
chịu ảnh hưởng của văn hoá Trung Hoa.
a) Tại những quốc gia này, sự phân biệt
giữa “triết học” (văn hoá) và “tôn giáo” không phải là dễ dàng. Phật giáo có tổ
chức giáo hội và việc phượng tự, tuy không chặt chẽ như chúng ta. Khổng giáo,
Lão giáo đều có đưa ra những vũ trụ quan và nhân-sinh-quan, nhưng không dẫn tới
một thứ “phụng vụ” (liturgy), cũng không tổ chức một cách chặt chẽ thành “giáo
hội” (Church). Từ đó, người ta không có ý niệm rõ rệt mình “thuộc về”
(belonging) một đoàn thể tôn giáo cố định. Hơn thế nữa, Phật giáo, Nho giáo và
Lão giáo có những yếu tố tương hợp, nên ở Việt
b) Có thể hiểu hiện tượng “thế tục hoá”
theo một nghĩa khác với lịch sử xã hội châu Âu.
– Ở Việt Nam, trước thời Pháp thuộc,
không có sự phân biệt rõ rệt giữa “giáo quyền” với “chính quyền”, vì không tôn
giáo nào giữ địa vị độc tôn (ngoại trừ Phật giáo vào thời Lý, Trần). Không có
chuyện chính quyền muốn thoát ly khỏi giáo quyền, cũng như không có vấn đề khoa
học thoát ly khỏi đức tin.
– Trên bình diện khác, có lẽ do ảnh
hưởng của văn hoá Trung Hoa, tôn giáo ở Việt
2. Từ hơn 2 thập
niên qua, chế độ chính trị tại Việt Nam, tuy vẫn khẳng định mình là Mác-Lê,
nhưng chú trọng nhiều hơn tới sự phát triển kinh tế, và đã du nhập một loại
“kinh tế thị trường”, khiến cho mọi người đều bị chi phối như nhau. Hiện tượng
“tục hoá” ảnh hưởng tới mọi người, người theo ý thức hệ hay người theo các tôn
giáo. Người ta coi nhẹ các giá trị văn hoá cổ truyền. Các trẻ em lớn lên trong
một xã hội càng ngày càng bị tục hoá, không tránh khỏi bị lây nhiễm bởi những
tư tưởng thế tục. Sự lây nhiễm xảy ra trong trường học, nơi chợ búa, tại các
trung tâm giải trí, mua bán. Thanh niên thiếu nữ càng bị chi phối nhiều hơn, vì
nhu cầu quan hệ rộng rãi hơn. Cha mẹ, vì kế sinh nhai, cũng không thể nào cưỡng
lại được.
a) Thay vì nói đến “tục hoá”, ngày nay
người ta thường nói đến những “thần tượng” (idols) mới [2] giống như
bên Mỹ. Đây là não trạng “mới nhất” mang tên là “hậu hiện đại”, “hậu thế tục”.
Người ta đi tìm một thứ “hạnh phúc” ngay trước mắt (danh giá, khoái lạc, thành
công), hơn là một lý tưởng đòi hỏi nỗ lực để xây dựng. Người ta quan tâm đến sự
thoả mãn nhu cầu cá nhân, hơn là thiện ích chung của cộng đồng. Người ta hoài
nghi những chân lý tuyệt đối, tuy không ngần ngại theo đuổi mơ ước trong thế
giới ảo.
b) Do ảnh hưởng của hiện tượng “toàn cầu
hoá”, những nét mô tả não trạng thời đại, đặc biệt nơi giới trẻ, có phần giống
nhau ở các nước Tây phương và ở Việt
III. Suy nghĩ và cầu nguyện
Đại hội FABC diễn ra trong Năm Đức Tin,
kỷ niệm 50 năm khai mạc Công đồng Vatican II, 20 năm xuất bản Sách Giáo lý Công
giáo, và liền sau khoá họp Thượng Hội đồng Giám mục Thế giới về “Tân Phúc Âm
hoá”.
Đây là cơ hội thúc đẩy chúng tôi tái
khám phá ý nghĩa của đức tin: tin không chỉ là chấp nhận đạo lý, nhưng tiên vàn
là tín thác vào Đấng đã yêu thương chúng ta. Chúng tôi cần phải “trở về” với
Chúa Kitô (x. Porta fidei, số 6), thay đổi “tâm não” còn bị vướng
mắc bởi những yếu tố trần tục (tiền bạc, danh lợi, lạc thú), còn vương vấn một
thứ “Mêsia trần thế” (earthly Messianism), chúng tôi phải nỗ lực nhiều hơn nữa
để tìm kiếm sự khôn ngoan của thập giá.
Chúng tôi cầu xin Chúa ban thêm đức tin
cho chúng tôi: xác tín rằng Tin Mừng Chúa Kitô có thể mang lại cho Dân Việt Nam
nhiều điều mà họ đang khát mong: sự tự do trọn vẹn, hạnh phúc đích thực, sự tôn
trọng phẩm giá con người, sự liên đới xã hội. Đạo Chúa Kitô mang lại sự thăng
tiến cho con người toàn thể và cho tất cả mọi người.
Chúng tôi không để bị đè bẹp bởi mặc cảm
“đạo ngoại lai”, bởi vì dân tộc Việt
Chúng tôi cố gắng làm chứng tá cho Tin
Mừng của Tình Thương và Công Lý. Trong một thế giới dần dần thiên về chủ nghĩa
cá nhân khiến nhiều người dễ bị tuyệt vọng trong cô đơn, thì các cộng đoàn của
chúng tôi chứng tỏ cho thấy tình liên đới của gia đình thiêng liêng. Phải nhìn
nhận rằng tại Việt
Xã hội cổ truyền được tổ chức theo hàng
dọc, ra như chỉ chấp nhận lệnh từ trên xuống. Quan niệm này đã bắt đầu bị lung
lay trước những khuôn mẫu văn hoá Tây phương. Đời sống của Giáo Hội trước đây
chịu ảnh hưởng của mô hình kim tự tháp. Nhưng mô hình “Hiệp Thông” của Giáo hội
có khả năng dung hoà giữa yêu sách về quyền bính trong bất cứ cộng đồng xã hội
nào, với sự tôn trọng phẩm giá của mỗi con người, được tạo dựng theo hình ảnh
Thiên Chúa.
Trong lúc xã hội gặp khủng hoảng về các
giá trị đạo đức, Giáo hội Công giáo là trường đào tạo những công dân tốt nhờ
chú trọng về đạo đức. Chúng tôi cố gắng vun trồng đời sống tâm linh, trong một
xã hội mà không ít người đang trên đường tìm kiếm tâm đạo. Làm thế nào để cho
thấy rằng con đường Bát Phúc thật sự mang lại hạnh phúc chân chính, thay vì
những hạnh phúc hão huyền! Giáo Hội cần tỏ cho mọi người thấy rằng Kitô giáo
không chỉ là một tổ chức quy củ về giáo dục, văn hóa, phụng tự, nhưng tiên vàn
là một cộng đoàn của những người lắng nghe Lời Chúa, tìm kiếm Thiên Chúa trong
sự Thật và Thần Khí.
Theo gương của Chân phước Gioan XXIII
khi triệu tập Công đồng Vatican II, chúng tôi tìm cách loan báo Tin Mừng bằng
ngôn ngữ mà người đương thời hiểu được: ngôn ngữ của tình thương, của sự thật,
của cái đẹp; biết nhận ra những “dấu chỉ thời đại” kể cả qua những trường hợp
xem ra là nghịch cảnh; biết phân biệt những hạt giống chân lý nơi các văn hoá,
ý thức hệ; cách riêng, biết nhận ra hình ảnh Thiên Chúa nơi hết mọi người, dù
là kẻ phủ nhận Thiên Chúa.
Chúng tôi cầu xin cho đại hội FABC lần
này cũng đạt được ý nguyện như khi Chân phước Gioan XXIII đã phát biểu cách đây
50 năm: một Lễ Hiện Xuống mới cho các Giáo Hội tại Châu Á. Từ thái độ rụt rè,
các môn đệ đã nhận lãnh sức mạnh của Chúa Thánh Thần để mạnh dạn làm chứng cho
Đức Kitô Phục Sinh, chứng tá mang tính cộng đoàn nhờ mối dây hợp nhất trong sự
trung thành với Lời Chúa, với việc cử hành nghi lễ bẻ bánh, và thực thi đức ái
(x. Cv 2,46-47).
––––––––––––––––––––––––
[1] Synod of
Bishops, XIII Ordinary General Assembly, The New Evangelization for the
Transmission of the Christian Faith, Instrumentum Laboris, Vatican City 2012.
[2] Xem thêm Tài
liệu làm việc của THĐGM số 63-67: Changes in the Religious Sector.
+ Phaolô Bùi Văn Đọc
Giám mục Giáo phận Mỹ Tho
Nguồn: WHĐ