Ngôi Sao Giáng Sinh (Mt 2)
(dongten.net)
Thời niên thiếu tôi chỉ
biết cái tên nôm na của ngày “Lễ Ba Vua” chứ không biết cái tên Hán Việt
“Lễ Hiển Linh” ngày nay. Trong sách Tin Mừng thì chuyện các thánh Anh Hài (các
hài nhi bị giết) theo sau chuyện ngôi sao và “Ba Vua”. Hai chuyện này liên quan
chặt chẽ với nhau trong chương 2 của sách Tin Mừng Matthêu.
Muốn hiểu các chuyện
này ta phải trở lại với các sách Sáng Thế, Xuất Hành và Dân Số trong Cựu
Ước.
Sách Sáng Thế (St 37,39-50)
kể chuyện Giuse con ông Gia-cóp bị anh em ganh ghét, bán làm nô lệ bên Ai Cập, nhưng cuối cùng ông đã trở thành nhân vật số hai trong nước
và giữ nhiệm vụ lập kho lương thực dự trữ cho một nạn đói kéo dài 7 năm. Cha
ông và cả dòng họ được đón sang Ai Cập để tránh nạn đói.
Trong sách Xuất Hành (Xh
1-3), vua Ai-Cập sợ dân Hip-ri trở nên hùng mạnh và thành mối đe dọa cho an
ninh quốc gia, ra lệnh giết các trẻ nam ngay khi sinh ra bằng cách quăng
xuống sông Nin, con sông nuôi sống cả nước Ai Cập cho tới ngày nay. Một bà mẹ
đã hành động khác người: bà bỏ đứa con trai vào một cái “thuyền thúng” nhỏ và
thả giữa đám sậy bên bờ sông. Đứa bé được công chúa Ai Cập nhận làm con. Đó là
Mô-sê người sẽ đưa dân Hipri ra khỏi Ai Cập theo lệnh của Chúa.
Trong sách Dân Số (Ds
22–24), trên đường vào Đất Hứa, dân Hip-ri xin mượn đường băng qua xứ
Mô-ap. Vua Mô-ap là Ba-lác phát sợ, cho đoàn sứ giả đi mời ông Bi-lơ-am
(Balaam) ở bờ Sông Cả (Eu-phơ-rat), là người có phép nguyền rủa và chúc lành
một cách hiệu quả. Ông thỉnh ý Chúa và ban đêm Chúa bảo ông không được đi,
không được nguyền rủa dân này.
Vua lại phái đoàn sứ
giả thứ hai tới mời.
Đêm ấy Chúa bảo
Bi-lơ-am cứ đi nhưng chỉ làm những gì Chúa bảo làm.
Trên đường xảy ra
chuyện con lừa cái ông đang cỡi không chịu đi, ông đánh nó, nó nói cho ông biết
là có sứ thần của Chúa chặn trước mặt. (Xin mời đọc chuyện Lừa Mẹ và Lừa Con).
Bảy lần Bi-lơ-am mở
miệng đều phải nói lời chúc phúc theo lệnh Thiên Chúa. Lần thứ bảy, ông nói: “Tôi
thấy, không phải cho lúc này; tôi thấy, không phải gần, một ngôi sao xuất
phát từ Gia-cop sẽ làm thủ lãnh, một phủ việt xuất phát từ It-ra-en” (Ds
24,17).
Lời sấm này đã đươc chú
ý rất nhiều trong truyền thống Dân của Cựu Ước. Tướng của quân đội Rôma là Pompei
khi chiếm lãnh đất Si-rô-Pa-let-tin cũng đã sử dụng lời sấm này để tuyên truyền
cho việc ông trở thành Hoàng đế của đế quốc Rôma. Người lãnh đạo cuộc nổi dậy
cuối cùng của dân Do Thái chống đế quốc Rôma (132-134) cũng được cải danh là
Bar-Kochbah (con của vì sao) để chứng tỏ ông chính là vị cứu tinh được Bi-lơ-am
loan báo.
1/ Chúng tôi đã thấy
ngôi sao của Người.
Mt kể: “Khi Đức Giêsu
ra đời tại Belem, miền Giu-đê, thời vua Hê-rô-đê trị vì, có mấy nhà chiêm tinh
từ phương Đông đến Giêrusalem, và hỏi: “Đức Vua Dân Do Thái mới sinh,
hiện ở đâu? Chúng tôi đã thấy ngôi sao của Người xuất hiện bên Phương Đông”.
Phản ứng của Hê-rô-đê
không có gì khiến chúng ta phải ngạc nhiên, vì ông là người gốc Ê-đôm đã được
Rô-ma đặt lên làm vua xứ Giu-đê. Lẽ ra người Do Thái ở Giêrusalem phải vui
mừng, nhưng họ lại cũng chung tâm tình với Hêrôđê: “Vua Hê-rô-đê bối rối, và
cả thành Giêrusalem cùng [bối rối] với vua”.
Vua triệu tập các
thượng tế và kinh sư để “hỏi cho biết Đấng Ki-tô phải sinh ra tại đâu”.
Họ tìm ra câu trả lời trong sách ngôn sứ Mi-kha: tại Be-lem, miền Giu-đa.
Chuyện đang công khai,
Hê-rô-đê chuyển thành bí mật: “bí mật vời các nhà chiêm tinh, hỏi cặn kẽ về ngày giờ ngôi sao đã
xuất hiện, rồi phái các vị ấy đi, căn dặn: xin đi dò hỏi tường tận… khi tìm thấy xin báo lại cho tôi, để tôi cũng
đến bái lạy người”. Tất cả những động từ trên đây cho thấy cáo già Hêrôđê [x. Lc 13,32 Chúa Giêsu gọi Hêrôđê
con của ông là con cáo!] đang tìm cách biến các nhà chiêm tinh thành gián điệp
phục vụ cho âm mưu đen tối của ông.
Nhưng ngôi sao không bỏ
họ. Họ ra đi thì ngôi sao lại dẫn đường cho họ, đưa họ đến tận nơi Hài Nhi đang
ở. Thấy ngôi sao, họ mừng
rỡ vô cùng. Họ vào nhà, thấy hài nhi và mẹ. Họ sấp minh bái lạy. Họ dâng
vàng, mộc dược, nhũ hương.
“Sau đó, họ được báo
mộng là đừng trở lại gặp vua Hêrôđê nữa, nên đã đi đường khác mà về xứ mình”. Kết thúc này cũng giống
kết thúc câu chuyện Bi-lơ-am: “Sau đó ông Bi-lơ-am đứng dạy lên đường về xứ,
còn vua Ba-lác cũng đường mình mà đi” (Ds 24,25). Vua Mô-ap là
Ba-lác muốn Bi-lơ-am phục vụ kế hoạch của mình, nhưng Thiên Chúa đã can thiệp
(phán dạy trong đêm) để ông làm theo kế hoạch của Chúa. Bi-lơ-am và Ba-lác chia
tay, mỗi người một hướng.
Cách thức Mt kể tiếp về ngôi sao lại
xuất hiện khi họ ra khỏi Giêrusalem và “dẫn đường cho họ đến tận nơi Hài Nhi
ở mới dừng lại” làm cho chúng ta nhận ra là bản văn đã chuyển “ngôi sao”
sang một ý nghĩa biểu tượng: ánh sáng đức tin. “Trông thấy ngôi sao họ mừng rỡ vô cùng.
Họ vào nhà, thấy hài nhi với thân mẫu là Maria, liền sấp mình bái lạy”. Thấy ngôi sao, vào nhà,
thấy thân mẫu và Hài Nhi, sấp mình bái lạy: chuỗi động từ này đi
liền nhau, đối lại với chuỗi động từ diễn tả thái độ và hành động của Hê-rô-đê.
Tất cả là do ánh sáng đức tin.
Một chi tiết khác cũng
đáng lưu ý: “nhà”. Trong sách Tin Mừng, Mt sẽ nhấn mạnh đến ngôi nhà.
Cuối bài giảng trên núi, Chúa dùng hình ảnh ngôi nhà để nói về đời sống đức tin
xây dựng trên Lời Chúa. Ngôi nhà đầu tiên Chúa sẽ vào khi đi giảng dạy là nhà
thánh Phêrô (8,14).
Hai người mù gặp Chúa
trên đường, xin Chúa chữa. Chúa cứ làm ngơ để cho họ theo sau năn nỉ: “Lạy
Con Vua Đavit, xin thương xót chúng tôi!” “Khi Đức Giêsu về tới nhà, thì
hai người mù ấy tiến lại gần. Người nói với họ: “Các anh có tin là tôi làm được
điều ấy không?” Họ đáp: “Lạy ngài, chúng tôi tin. Bấy giờ Người sờ vào mắt họ
và nói: “Các anh tin thế nào sẽ được như vậy”. Mắt họ liền mở ra” (9,27-30). Khi
tuyên bố thành lập Hội Thánh, Chúa Giêsu nói với thánh Phêrô: “Cha của Thầy,
Đấng ngự trên trời đã mặc khải cho anh. Còn Thầy, Thầy bào anh, anh là Phêrô,
nghĩa là Tảng Đá, trên Tảng Đá này, Thầy sẽ xây Hội Thánh của Thầy, và quyền
lực âm phủ sẽ không thắng nổi” (16,13-18). Thiên Chúa hứa xây cho Đavit một
“nhà tồn tại mãi mãi” (2 Sm 7,5-16). Đức Giêsu, vừa là Con của Đavit, vừa là Con của Thiên Chúa, là Thiên Chúa ở cùng chúng
ta xây ngôi nhà của Người
là Hội Thánh, mà quyền lực âm phủ sẽ không thắng nổi.
2/ Trốn sang Ai-Cập
“Ngay sau khi các
nhà chiêm tinh ra về, thiên sứ của Chúa hiện ra báo mộng cho ông Giuse”.
Thiên sứ bảo ông lên đường ngay trong đêm, “đem hài nhi và mẹ trốn sang Ai
Cập và ở lại đó” cho tới khi có lệnh mới. Lý do là Hê-rô-đê sắp tìm giết
hài nhi. Cáo già Hê-rô-đê “thính mũi” lắm nên hẳn cũng đoán ra được là các nhà
chiêm tinh chẳng ngây thơ tới mức trở lại làm gián điệp không công cho ông, nên
ông đã có ngay phương án thứ hai khi “hỏi cặn kẽ về ngày giờ ngôi sao đã
xuất hiện”. Áp dụng sách của Tào Tháo “giết lầm hơn tha lầm”, ông sai lính
đi giết hết các con trẻ ở Be-lem và toàn vùng lân cận, từ hai tuổi trở xuống”.
Hêrôđê tưởng “mẻ lưới vét” của ông hiệu quả 100% nhưng ông không ngờ Thiên Chúa
“ra tay” trước!
Đến đây ta không thể
không liên tưởng đến thánh vịnh số 2: “Sao chư dân lại ồn ào náo động…vua
chúa trần gian cùng nổi dậy, vương hầu khanh tướng rập mưu đồ, chống lại Đức
Chúa, chống lại Đâng Chúa đã xức dầu phong vương… Chúa ngự trời cao thấy thế
bật cười, Người chế nhạo bọn chúng”.
Mt đã sử dụng thật tài
tình, điêu luyện chuyện vua Ai Cập ra lệnh giết các trẻ nam người Hip-ri và
Môsê được cứu thoát, chuyện Bi-lơ-am và thánh vịnh số 2 để làm khung cho chúng
ta đọc chuyện thánh gia trốn sang Ai Cập. Bi-lơ-am thấy trong tương lai, còn
xa. Các nhà chiêm tinh (cùng nghề, cùng quê với Bi-lơ-am) “thấy ngôi
sao của Người xuất hiện”. Tương lai trong thị kiến của Bi-lơ-am đã trở
thành hiện tại. Điều Thiên Chúa dùng Bi-lơ-am loan báo đã được thực hiện.
Thiên Chúa đã cứu Môsê
và dùng ông để đưa dòng dõi Ap-ra-ham ra khỏi ách nô lệ Ai Cập.
Thiên Chúa đã sai
Bi-lơ-am loan báo về một vị vua tương lai như một ngôi sao xuất hiện từ
Gia-cop. Ngôn sứ Mi-kha loan báo “
Mt còn cho thấy việc trốn
sang Ai-cập nhắc lại cuộc lưu đầy Ba-by-lon khi trích dẫn ngôn sứ Giê-rê-mi-a:
“Ở Ra-ma vẳng nghe tiếng khóc than rên rỉ” và ngôn sứ Hô-sê: “Ta đã
gọi con Ta ra khỏi Ai-cập”. Câu trích dẫn cuối cùng là tổng hợp “các ngôn sứ” nên chẳng
ai có thể nói chắc là tìm thấy ở đâu.
Phương pháp “dạy giáo
lý” của Mt là cho thấy tất cả
những gì xảy ra liên quan tới hài nhi Giêsu đều nằm trong kế hoạch của Thiên
Chúa đã được loan báo từ thời Ap-ra-ham và suốt lịch sử dòng dõi Ap-ra-ham.
Nhưng sự thực hiện vượt quá những gì ngưòi ta có thể mường tượng, vì nơi hài
nhi Giêsu Thiên Chúa đã đem vào lịch sử một yếu tố hoàn toàn mới:
- Hài nhi Giêsu xuất
thân từ dòng dõi Đa-vit và Ap-ra-ham, nhưng lại sinh ra từ lòng trinh nữ Maria,
bởi quyền năng Thánh Thần.
- Chính Thiên Chúa đặt
tên cho hài nhi là Giêsu, “vì Người sẽ cứu dân mình khỏi tội”. Môsê được
Thiên Chúa sai đi giải thoát dân của Thiên Chúa: “Dân của Ta, Con của Ta”, khỏi
ách nô lệ Ai-Cập. Hài nhi Giêsu sẽ cứu “dân mình” “khỏi tội”.
- Hài nhi Giêsu là “Con
Ta” theo môt nghĩa hoàn toàn mới, vì
- Người là Em-ma-nu-en, “Thiên Chúa ở cùng
chúng ta”. Người cứu chúng ta không phải bằng cách từ trời thò tay
xuống kéo ta lên, nhưng đi vào lịch sử, chung thân phận con người, nếm đủ mặn
nhạt chua cay của cuộc sống và cái chết như chúng ta, để đem lại cho chính cuộc
sống và cái chết ý nghĩa mới. Người không giải thoát chúng ta khỏi đau khổ,
khỏi chết, nhưng biến đổi đau khổ và cái chết cũng như cả kiếp người từ bên
trong: “Thiên Chúa ở cùng chúng ta” trong mọi hoàn cảnh, mọi giây phút.
Tổ tiên chúng ta đã muốn đi đường tắt để nên bằng Thiên Chúa, nên như Thiên
Chúa. Thiên Chúa đến ở cùng chúng ta để cho thấy kiếp người thật cao cả và đáng
sống, vì nó là con đường để lớn lên mà nên giống như Thiên Chúa.
- Tội phá hủy tất cả.
Cứu dân mình khỏi tội, Đức Giêsu Kitô tái tạo tất cả. (xin coi bài “Ngài đến
đây làm gì?”
- Thánh Phao lô sẽ tổng
hợp giáo lý này trong hai bài thánh ca Ep 1,3-14 và Cl 1,15-20: Thiên Chúa đã thực
hiện kế hoạch khi tới hồi viên mãn, “đó là quy tụ muôn loài trên trời dưới
đất dưới quyền một thủ lãnh là Đức Kitô”.
———————————————————
Phụ chú
Ba Vua: Kinh Thánh chẳng nói
Ba vị mà cũng không nói là Vua.
Dựa trên ba lễ vật,
người ta cho là có ba vị mà bản văn Hy Lạp gọi là “magoi” tức là những nhà
chiêm tinh trong văn hóa Ba-Tư, tương tự trong truyền thống Trung Hoa: Khổng
Minh xem sao để biết số phận của các vị tướng và cả của Lưu Bị. Taị nhà thờ
Giáng Sinh ở Belem xây lại vào thế kỷ thứ sáu có vẽ hình các nhà chiêm tinh mặc
y phục Ba Tư, nhờ vậy mà khi quân Ba Tư tràn vào Đất Thánh phá hủy hết các nhà
thờ, trừ nhà thờ Giáng Sinh ở Belem, vì thấy hình “phe ta”!
Ba của lễ gợi lại Isaia
60,6 và Tv 72,10-11.15: ở đây nói đến các vua và hàng vương giả. Vì thế mà dần
dần người ta giải thích là Ba Vua. Thời Trung Cổ người ta còn đặt tên cho
ba vị…
Thương tế và kinh sư là giới lãnh đạo của
Dân Do Thái thời Chúa Giêsu. Trong sach Tin Mừng Matthêu họ luôn xuất hiện với
bộ mặt thù nghịch với Chúa Giêsu và các môn đệ. Ngay ở chương thứ hai này, họ
đã đứng về phía Hêrôđê. Trong cuộc khổ nạn thì sự thù nghịch hiện rõ hơn. Đến
cuối, sau khi Chúa Giêsu Phục Sinh thì họ tỏ ra là “thày dạy sự dối trá”. Chúa
Giêsu trao sứ mạng giảng dạy sự thật cho các Tông Đồ: “Hãy đi làm cho muôn
dân thành môn đệ: làm phép rửa cho họ và dạy họ giữ mọi điều Thầy đã truyền cho
anh em”.
Điều này phản ảnh sự
mâu thuẫn giữa cộng đoàn Kitô Hữu và cộng đoàn Do Thái giáo vào thời sách Tin
Mừng này được viết ra. Về điểm này chúng ta phải rất thận trọng để đừng lấy ra
khỏi mạch văn và bối cảnh lịch sử mà nói về dân Do Thái. Nên đọc những lời trần
tình của thánh Phaolô trong sách Công Vụ (22-23;28), thư Rôma (9-10) và
thư I Côrintô (9).
Giêrusalem, lễ Thánh
Gia 2014.
L.M. Giuse Nguyễn Công Đoan, S.J.