Giải Thưởng Nobel Kinh Tế

Damien Gaumont, giảng viên tại đại học Paris II

 

 

Câu nói của Alfred Nobel : « sự chuyển của cải giầu có bằng thừa kế là điều tai hại bởi vì những của cải này thường vào tay những kẻ bất tài và chỉ mang tới những tai hoạ do khuynh hướng lười biếng mà những của cải này làm nẩy sinh nơi những người thừa tự » là nguồn gốc của sự sáng lập năm giải thưởng Nobel : vật lý, hoá học, y học, văn chương và hoà bình. Trước khi chết, Nobel có một tài sản khổng lồ nhờ phát minh chất nitroglycérine và hoạt động của 80 xí nghiệp chế tạo thuốc nổ, nhưng lại không có người thừa kế. Vào tháng 11 năm 1895, ông quyết định, trong bản di chúc làm tại Paris là nơi ông thường trú, lập nên hội « Fondation Nobel » sau khi ông chết, để qua đó phân phát lợi tức từ số vốn thành năm phần đồng đều cho năm người nhận giải thưởng Nobel.

 

Ai cấp giải thưởng Nobel ? Viện Hàn Lâm khoa học Thuỵ Ðiển về vật lý và hoá học, Viện Karoglinska về y học và Viện Hàn Lâm văn chương Thuỵ Ðiển về văn chương. Từ năm 1905, với sự tách rời chính trị giữa Thuỵ Ðiển và Na Uy, sự chỉ định giải thưởng Nobel  hoà bình không còn tuỳ thuộc vào Quốc Hội Na Uy mà được trao phó cho « Uỷ Ban Nobel » của Na Uy. Còn giải thưởng Nobel kinh tế thực ra không nằm trong di chúc của Alfred Nobel mà được sáng lập bởi Ngân Hàng Trung Ương Thuỵ Ðiển vào năm 1968 nhân dịp kỷ niệm 300 năm của cơ cấu này. Nhan đề đầy đủ là « giải thưởng về khoa kinh tế của Ngân Hàng Thuỵ Ðiển để tưởng nhớ Alfred Nobel », sự lạm dụng từ ngữ biến nó thành một giải thưởng Nobel. Tuy nhiên sự cấp giải thưởng và phần thưởng thì giống như những giải thưởng Nobel khác từ năm 1901. Hiện nay, với số vốn 4 tỷ đồng Thuỵ Ðiển ( khoảng 427 triệu euro), hội Nobel thuận cho mỗi giải 9 triệu đồng ( khoảng 960 000 euro). Năm 2001, tiền thưởng lên đến 10 triệu đồng ( khoảng 1,06 triệu euro) để kỷ niệm một trăm năm. Giải thưởng kinh tế đầu tiên là vào năm 1969.

 

Giải thưởng Nobel được cấp như thế nào ? Viện Hàn Lâm khoa học Thuỵ Ðiển nhận hằng năm hơn 250 dự tuyển và chọn khoảng 100. Sự dự tuyển tự ý không được nhìn nhận. Uỷ ban tuyển chọn gồm từ năm đến tám thành viên, người Thuỵ Ðiển hay không, tất cả đều là chuyên gia về khoa kinh tế. Dựa trên một bản báo cáo, họ đề nghị thưởng từ một đến ba kinh tế gia mỗi năm. Những đề nghị này được chuyển tới đơn vị khoa học xã hội của Viện Hàn Lâm khoa học Thuỵ Ðiển, viện này hội họp toàn bộ và quyết định cuối cùng việc cấp giải thưởng. Buổi trao giải thưởng là ngày 10 tháng 12 mỗi năm, đó là ngày kỷ niệm cái chết của ông Alfred Nobel tại Ý vào ngày 10/12/1896 sau cơn bệnh tim vì ăn nhầm chất nitroglycérine.

 

Ai có thể nhận giải thưởng Nobel ? Di chúc của Nobel xác định rằng được thưởng « những nhân vật trong năm trước đã mang đến những điều ích lợi đáng kể nhất cho nhân loại » trong mỗi môn. Những tiêu chuẩn được xử dụng trong khoa kinh tế cũng giống như những môn khác : nét độc đáo của những đóng góp, tính chất khoa học, tầm quan trọng thực tiễn cũng như tác động của chúng trên sự nghiên cứu khoa học. Thiết lập một trường phái ngay khi còn sống là một tiêu chuẩn quan trọng để được giải thưởng. Tác động trên xã hội một cách tổng quát cũng như trên chính trị cũng được cứu xét. Nhưng quyết định trao thưởng không hề phản ảnh một phán đoán giá trị trên phẩm chất của công trình của những người được giải. Tiêu chuẩn được tuyên dương không dược dùng tới.

 

Những sắc thái mẫu mực của một người được giải thưởng là gì ? Khi người ta phân tích tuyến trình nghề nghiệp đại học của những người được giải thưởng, người ta thấy một sự đều đặn nào đó. Thí dụ như 70% là người Mỹ ( 37 người trong số 53 người ), họ không hẳn sinh ra tại Mỹ. Chưa một người đàn bà nào được giải thưởng cho tới nay. Trung bình, những người được giải thưởng lên tới chức giáo sư đại học vào lúc 36 tuổi và được giải thưởng vào lúc 66 tuổi.

 

Không có giải Nobel về toán học. Theo tin đồn thì lý do là vì vợ của Alfred Nobel đã ngoại tình với nhà toán học Thuỵ Ðiển Gosta Mittag-Leffler! Nhưng Nobel là một người chỉ thích sống độc thân. Ông đã có quan hệ đi lại với Sophie Hess, một bà bán hoa ở Vienne, nhưng không có bằng cớ nào cho thấy bà đã có quan hệ với một nhà toán học. Tuy nhiên, dường như Nobel và Mittag-Leffler đã có cơ hội gặp nhau. Nhà toán học, người sáng lập ra tạp chí « Acta Mathematica », đã thương lượng gay go nhưng vô ích để cơ cấu đại học của ông nằm trên danh sách những nhà quản trị tài sản riêng của  Nobel. Những người xấu miệng kể rằng Mittag-Leffler đã nằn nì một cách quá vụng về đến nỗi Nobel đâm ghét cả ông lẫn môn học của ông... Một giả thiết khác là ông Nobel cố quên bộ môn không có áp dụng thực tế. Những nhà toán học được an ủi ! Vì từ năm 1924, họ có thể được thưởng bằng huân chương Fields.

 

 

Nhật báo tài chánh Pháp « Les Echos » ngày 22/12/2003              

Nguyễn Văn Thành, dịch