Tại Sao Gọi Là Lời Khuyên Phúc Âm?
(daminhvn.net) 13/12/2014
Khi bàn về đời sống tận hiến, người
ta thường nói đến ba lời khuyên phúc âm: khiết tịnh, khó nghèo, vâng lời. Tại
sao gọi đó là ba lời khuyên Phúc âm? Phúc âm chỉ có ba lời khuyên thôi hay sao?
Chúng ta nên phân biệt
hai vấn đề. Thứ nhất: lời khuyên Phúc âm là gì? Thứ hai: có bao nhiêu lời
khuyên Phúc âm? Vấn đề thứ hai tùy thuộc vấn đề thứ nhất. Câu hỏi thứ nhất: lời
khuyên Phúc âm là gì? Có ít là hai lối giải thích: (1) một lối giải thích khá
quen thuộc là sự phân biệt giữa “lời truyền” và “lời khuyên”. Theo lối giải
thích này, trong Phúc âm chúng ta đọc thấy nhiều điều mà Chúa truyền buộc phải
giữ (chẳng hạn như mười điều răn); nhưng bên cạnh đó, còn
nhiều điều khuyên, nghĩa là khuyến khích thực hành, để trở nên tốt hơn. Nền tảng
của sự phân biệt này có thể tìm thấy nơi trình thuật của Phúc âm nhất lãm về cuộc
đối thoại giữa Chúa Giêsu với một thanh niên. Anh ta hỏi Ngài: “Thưa thầy,
tôi phải làm điều gì để được vào Nước Trời?” Chúa trả lời: “Hãy giữ
các điều răn” (tức là luật truyền). Anh tiếp
thêm: “Tôi đã tuân giữ tất cả từ hồi còn nhỏ”. Chúa liền nói: “Còn thiếu
một điều nữa; anh về bán hết gia tài, phân phát cho người nghèo, rồi đến đây
theo tôi”. (Mt 19,16-22 và song song). Theo lối giải thích cổ truyền,
thì trong câu chuyện này, ta thấy có hai cấp độ: cấp một là giữ các giới răn;
đây là điều kiện thiết yếu để được vào Nước Trời; cấp thứ hai là từ bỏ tài sản
để đi theo Chúa. Điều này Chúa không buộc nhưng chỉ khuyên thôi. Chàng thanh
niên đó không đáp lời khuyên đó (và có lẽ làm cho Chúa buồn) nhưng mà điều đó không phương hại đến
phần rỗi. (2) Tuy nhiên, ngoài lối giải thích vừa kể (phân biệt lời truyền với
lời khuyên), còn có một lối giải thích khác về ý nghĩa của từ ngữ “lời
khuyên Phúc âm”, đó là: Tất
cả Phúc âm đều là lời khuyên hết. Theo nghĩa này, lời khuyên không phải đối
chọi với lời truyền cho bằng lời mời yêu thương nhắm tới bạn hữu. Những người
chủ trương ý kiến này muốn nêu bật sự khác biệt giữa hai chế độ Cựu ước và Tân
ước. Trong Cựu ước, ta gặp thấy rất nhiều giới luật: ai tuân hành luật Chúa thì
sẽ được thưởng, còn ai lỗi luật thì bị luận phạt. Mối tương quan giữa con người
với Thiên Chúa ra như dựa trên sự công bằng pháp luật. Còn trong Tân ước, Đức
Kitô muốn đi xa hơn. Ngài cho thấy rằng trọng tâm của hết mọi luật lệ là tình
yêu thương; và rồi từ chỗ yêu thương, Ngài mời gọi hết mọi người hãy tiến xa
luôn mãi, cho đến mức trọn lành giống như Cha trên trời. Đức Giêsu muốn đánh
vào con tim của mỗi người, yêu cầu họ hãy vượt lên não trạng ba cọc ba đồng,
ngõ hầu trao phó toàn cuộc đời cho tình yêu Chúa.
Có bao nhiêu lời khuyên Phúc âm?
Nếu hiểu theo nghĩa thứ
hai, thì không thể nào đếm xuể hết các lời khuyên, hay nói đúng hơn, toàn thể
Phúc âm chứa đựng một lời khuyên tổng quát, đó là hãy yêu mến Chúa hết lòng.
Còn hiểu theo nghĩa thứ nhất, (lời khuyên đối lại với lời truyền) thì con số có thể đếm được trên đầu
ngón tay, tuy dù có sự tiến triển không nhỏ trải qua lịch sử Giáo hội. Ngay từ
thế kỷ III, ông Origène đã bắt đầu vạch ra một số lời khuyên trong Phúc âm nhằm
giúp tín hữu đặt tới sự trọn lành, đặc biệt là 6 lời khuyên sau đây:
1/ Từ bỏ tài sản, dựa
theo Mt 19,21: “Nếu anh muốn nên trọn lành, thì hãy bán hết những
gì anh có và phân phát cho người nghèo.. rồi đến đây, đi theo tôi”.
2/ Sống độc thân. Lời
khuyên này được nói ở Mt 19, 11-12, nhưng được phát biểu rõ hơn nữa ở thư thứ
nhất thánh Phaolô gửi giáo đoàn Côrintô, chương 7, câu 25-26, khi ngài nói rõ
là không truyền nhưng chỉ khuyến khích nếp sống trinh khiết mà thôi.
3/ Từ bỏ gia đình, dựa
theo Mt 10,37: “Ai yêu cha mẹ hơn ta thì không xứng đáng với
ta, ai yêu con cái mình hơn ta thì không xứng đáng với ta”.
4/ Khước từ quyền lợi
chính đáng, dựa theo bài giảng trên núi (Mt 5,38-42) không chống cự kẻ bóc lột mình.
5/ Làm việc thiện kín
đáo, cũng dựa theo bài giảng trên núi (Mt 6,6-18), khi Chúa dạy đừng phô trương
rầm rộ mỗi khi ăn chay bố thí; 6/ từ bỏ mình đi theo Chúa (Mc
8,43-38 và song song): vác thập giá đi theo Ngài và sẵn sàng liều mạng
sống vì Ngài.
Những lời khuyên này đâu có giống
với các lời khuyên Phúc âm mà các tu sĩ tuyên giữ đâu?
Nên nhớ là ông Origène
viết những dòng trên đây cho tất cả mọi tín hữu, thúc giục họ hãy cố gắng tiến
tới sự trọn hảo, kể cả khi phải hy sinh tính mạng. Tác giả sống vào thế kỷ III,
lúc Giáo hội còn đang bị bách hại. Lúc đó, thần học về các lời khuyên Phúc âm
chưa dính dáng gì tới đời tu trì hết, bởi vì nếp sống tu trì chỉ phát triển vào
một thế kỷ sau, khi mà các cơn bắt đạo đã qua, và Giáo hội rơi vào nguy cơ hạ
thấp những yêu sách của Tin mừng. Theo nhiều sử gia, các đan sĩ đầu tiên rút
lui vào sa mạc bởi vì muốn nuôi dưỡng nhuệ khí cha ông. Vì thế không lạ gì họ
quyết tâm tuân giữ những lời khuyên Phúc âm.
Các đan sĩ đầu tiên giữ bao nhiêu
lời khuyên Phúc âm: sáu lời khuyên Phúc âm theo ông Origène, hay là ba lời
khuyên (khiết tịnh, khó nghèo, vâng phục) theo giáo luật ngày nay?
Các đan sĩ đầu tiên
không kết tụ ngay thành một dòng tu, với một bản luật đồng nhất quy định hết tất
cả các nghĩa vụ. Dù sao thì nếp sống tu trì còn bao gồm nhiều điểm mà ta không
thấy liệt kê trong danh sách của ông Origène, chẳng hạn như sự cầu nguyện. Đành rằng tất cả mọi
tín hữu đều buộc phải cầu nguyện, nhưng các đan sĩ dành nhiều thời giờ hơn vào
việc cầu nguyện, đến nỗi có người định nghĩa đời đan tu là đời cầu nguyện. Một
cách tương tự như vậy, tất cả các tín hữu đều phải khổ chế, nhưng các đan sĩ thực
hành khổ chế cách nghiêm khắc hơn.
Từ hồi nào, các lời khuyên Phúc
âm rút xuống còn ba?
Thật khó trả lời, bởi
vì đã từ lâu, nhiều đan sĩ đã tuyên hứa ba điều, nhưng không hẳn là ba lời
khuyên Phúc âm giống như giáo luật hiện nay. Chúng ta thử lấy một thí dụ từ các
bản luật đan tu hồi thế kỷ IV-V bên Tây phương thì đủ hiểu. Ai giữ luật thánh
Augustinô thì cam kết ba điều: độc thân, khó nghèo, sống cộng đoàn.
Các tu sĩ dòng Biển đức thì cũng tuyên hứa ba điều: định cư, hoán cải cuộc sống,
vâng phục. Chúng ta thấy rằng ba điều này của luật Biển đức thì rộng hơn ba lời
khuyên Phúc âm rất nhiều, bởi vì lời hứa “hoán cải” coi như là vô giới hạn, bó buộc phải cải
thiện liên lỉ theo tinh thần Phúc âm. Một cách tương tự như vậy, lời hứa “vâng lời” cũng mang tầm mức rất phổ quát, bởi vì
đan sĩ hứa tuân giữ bản luật đặt ra rất nhiều nghĩa vụ tu đức (từ việc
đọc kinh cầu nguyện, ăn chay kiêng thịt, cho đến thực tập đức khiêm nhường),
chưa kể đến việc vâng phục bản luật sống là chính viện phụ. Vì thế mà không lạ
gì các tu sĩ dòng Đa Minh chỉ hứa một điều, đó là vâng giữ Hiến pháp, xét vì tất
cả các lời khuyên đều được viết trong đó rồi. Dù sao thì việc xác định ba lời
khấn dòng trong giáo luật chỉ trở thành cố định từ năm 1253, trong một tuyên
ngôn của Đức Thánh Cha Innôcêntê IV gửi cho Dòng Thánh Clara, tóm tắt các điểm
cốt yếu của đời tu vào sự khiết tịnh, khó nghèo và vâng phục.
Đức Thánh Cha có giải thích tại
sao chỉ có ba lời khuyên Phúc âm hay không?
Theo chỗ tôi biết, vào
thời đó, người ta chưa sử dụng từ ngữ “lời khuyên Phúc âm”. Người ta
chỉ muốn xác định những điểm tạo nên bản chất đời tu trì, khác biệt với các
hàng ngũ khác trong Giáo hội. Thánh Tôma Aquinô giải thích ba lời khấn dòng
theo nghĩa là dâng hiến cho Thiên Chúa ba điều thiện cao quý của
con người: lời khấn khó nghèo hiến dâng tài sản; lời khấn khiết tịnh dâng hiến
thân xác; lời khấn vâng lời dâng hiến ý chí tự do. Tư tưởng “lời
khuyên Phúc âm” mới
trở lại phổ thông vào thời cận đại, khi người ta muốn đào sâu thêm ý nghĩa của
ba lời khấn theo viễn tượng làm môn đệ Chúa Giêsu. Ai muốn đi theo Chúa Giêsu
thì cũng muốn bắt chước nếp sống của Người, đó là khiết tịnh, thanh bần và vâng
phục. Ba lời khấn dòng trở thành ba khía cạnh của cuộc sống theo Đức Giêsu,
nghĩa là theo Tin mừng.
Nhưng mà Phúc âm chỉ có ba lời
khuyên đó thôi hay sao?
Dĩ nhiên là Phúc âm
còn gồm nhiều lời khuyên khác nữa. Trên đây tôi đã nói đến một ý kiến cho rằng
toàn thể Phúc âm là một lời khuyên phổ quát, đó là sống trọn tình yêu. Còn ông
Origène nêu lên 6 lời khuyên. Ngay cả đức thánh cha Gioan Phaolô II, tuy nhiều
lần nhấn mạnh các tu sĩ hãy tuân giữ ba lời khuyên Phúc âm mà họ đã tuyên hứa
theo giáo luật, nhưng chính ngài cũng thêm (ở trong tông thư Hồng ân cứu độ, số 9) rằng Phúc âm còn gồm nhiều lời khuyên
nữa, thí dụ khuyên đừng xét đoán, khuyên cho vay mà đừng mong được đền đáp,
khuyên cố gắng làm thỏa mãn hết những gì tha nhân yêu cầu; khuyên tha thứ tới
77 lần 7. Dĩ nhiên danh sách này còn dài nữa. Nói thế có nghĩa là ba lời khuyên
Phúc âm của các tu sĩ chỉ là một bước khởi hành để đi theo Chúa Giêsu, nhưng
không thể nào chỉ dừng lại ở điểm khởi hành. Họ cần phải nhắm thể hiện toàn thể
tinh thần Phúc âm. Khỏi nói ai cũng biết, Phúc âm không chỉ dành riêng cho các
tu sĩ, nhưng dành cho tất cả mọi Kitô hữu. Kể cả một người đã lập gia đình vẫn
còn rất nhiều cơ hội để thực hiện lời khuyên Phúc âm, trong đó có lời khuyên
yêu thương nhẫn nhục mà họ gặp hàng ngày. Điều này chắc hẳn là không đơn giản
gì.
Lm. Giuse Phan Tấn Thành, OP.