Hội thảo “Tôn kính Tổ tiên”
Kỷ niệm 50 năm áp dụng Huấn thị “Plane compertum est”
về tôn kính ông bà tổ
tiên
Cuộc
xung đột “Những nghi thức Trung Hoa” và những nghi thức về lòng tôn kính ông bà
tổ tiên tại Trung Hoa, Việt
Sáng ngày 25-09-2014, lúc 8g45 Đức cha Giuse
Vũ Duy Thống tươi cười bước lên khai mạc cuộc hội thảo với niềm xác tín, Huấn
thị Plane compertum est là cột mốc làm bừng lên niềm vui của
tín hữu Việt Nam và Đức cha đã hình dung cuộc hội thảo như là tâm tình chân
thành chia sẻ trong mối giao thoa giữa văn hoá và đức tin, giữa tôn kính ông bà
tổ tiên với những xác tín “Chúa Kitô là Đấng Cứu Độ duy nhất” và “Ngoài Giáo
hội không có ơn cứu độ”. Khi vào cuộc, Đức cha còn cảm nhận những thao thức
khôn nguôi ngay giữa lòng Giáo hội, Giáo hội Việt Nam và Giáo hội toàn cầu đang
đứng trước công trình truyền giáo mới không kém gian truân hơn thuở ban đầu ấy.
Trong niềm xác tín, với những cảm nhận và tâm tình ấy Đức cha long trọng tuyên
bố khai mạc cuộc HỘI THẢO KỶ NIỆM 50 NĂM ÁP DỤNG HUẤN THỊ PLANE COMPERTUM EST
VỀ TÔN KÍNH ÔNG BÀ TỔ TIÊN.
DIỄN TIẾN VỀ LÒNG TÔN
KÍNH TỔ TIÊN THEO DÒNG LỊCH SỬ
Tiếp lời khai mạc của
Đức cha Giuse, trong tín hiệu nóng hổi nhiệt tình chào đón, cha Phanxicô X. Đào
Trung Hiệu bước lên diễn đàn trình bày đề tài HÀNH TRÌNH HỘI NHẬP GIAN TRUÂN,
NGHI LỄ THỜ KÍNH TỔ TIÊN. Cùng nhau ngược dòng lịch sử mấy trăm năm, người nói
và người nghe có lúc như nói và nghe trong khói hương ngào ngạt của bàn thờ gia
tiên, có lúc thoang thoảng những cơn gió mát của bầu trời thanh bình, nhưng
nhiều khi văng vẳng lệnh cấm nghiêm nhặt của giáo quyền. Đặc biệt qua giới
thiệu của thuyết trình viên mọi người đều hình dung khuôn dáng nhiệt tình của
các nhà truyền giáo nước ngoài, thời nào, nơi nào, dù đăm chiêu lo lắng hay thư
thái mừng vui, vị nào cũng để lộ lòng tin vào Tin Mừng các ngài rao giảng, “ra
đi trong nước mắt sẽ về trong hân hoan”. Thuở ấy nhiều vị truyền giáo có thể
chẳng vui trước những hiểu lầm hay lệnh cấm của bề trên về những nghi thức tôn
kính ông bà nhưng không để lộ những bất mãn, không hình thành những “bè rối”
trong lòng Giáo hội. Và các tân tòng tại Trung Hoa, Việt
Cám ơn bước chân lịch
sử đưa đạo hiếu Kitô giáo hội nhập vào nền văn hoá tam giáo, ban đầu chỉ là
những lối mòn chẳng mấy ai đi nhưng dần dà lối mòn đã thành con đường thênh
thang Kitô hữu cùng đi, nhất là sau Plane
compertum est. Theo con đường đã rộng mở, hy vọng cuộc Tin Mừng hoá ngày
càng nở hoa bên trời đông.
Sau ba mươi phút thư
giãn, giáo sư Trần Văn Đoàn thuộc Hàn Lâm Viện Công Giáo Á Châu trình bày đề
tài, ĐẠO THỜ KÍNH TỔ TIÊN, BÀI HỌC CỦA GIÁO HỘI CÔNG GIÁO TRUNG HOA. Giáo sư
Đoàn thuyết trình bên ngoài bản văn viết cho hội thảo, với lối nói dí dỏm sống
động, giáo sư xác nhận, lối chuyển dịch sai ý nghĩa những từ ngữ như “tổ tiên,
thánh nhân, tôn, thờ, vái lạy” là một trong những nguyên nhân dẫn tới hiểu lầm
đạo hiếu Trung Hoa và thái độ cấm đoán những nghi thức tôn kính tổ tiên và nhấn
mạnh, tổ là người sinh ra. Vị tổ cao nhất là Thiên, Đấng vĩnh hằng đã sinh ra
mọi loài, tiếp tới là cha mẹ sinh ra con cái, cha mẹ sinh ra sự sống nhỏ, còn
thánh nhân là những người bảo vệ sự sống lớn của dân tộc. Từ tôn là hành vi như cúi đầu, bái, quỳ, lạy diễn tả mối tương quan với bề
trên. Tôn không chỉ dành riêng cho Đấng Tối Cao (Thiên).
Hoà vào lối hiểu đó, con người có đạo, đạo là mục đích,
phương thế, là đường đi, là nguyên tắc ứng xử trong cuộc sống. Đạo uyển chuyển trong dòng đời nên có đạo hiếu, đạo sống và đạo bị
khuôn ép sẽ không còn là đạo. Đạo sống của Việt
ĐỊNH HƯỚNG LÒNG TÔN
KÍNH TỔ THIÊN THEO LỐI NHÌN THẦN HỌC
Sáng
ngày thứ nhì 26-09, Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp mở đầu bài thuyết trình với
lời mở: “Câu chuyện MC vừa kể rất hợp với bài trình bày của tôi”. Các
hội thảo viên nhớ ngay câu chuyện ở phần dẫn vào đề tài. Nghe kể một buổi chiều mùa hè, Chúa Giêsu tới dự một trận bóng đá
giữa một đội tuyển Tin Lành và đội tuyển Công giáo. Hôm
ấy các cổ động viên Tin Lành và cổ động viên Công giáo ngồi chật cả khán đài.
Ngài say sưa theo dõi từng đường banh, từng cú sút
ngoạn mục. Bất chợt Công giáo sút thủng lưới Tin Lành.
Chúa Giêsu đứng bật dậy, vỗ tay, huýt sáo reo mừng làm
các cổ động viên Công giáo vui như mở hội, họ chắc mẩm, “Thày đứng về phe mình,
còn ai thắng nổi!” Nhưng ngay sau 5 phút, đội Tin Lành phục
thù với cú sút như trời giáng. “Một đều”. Người
ta chú ý ngay, trên khán đài danh dự, người khách danh dự nhất, Chúa Giêsu đang
vừa vẫy nón vừa nhảy điệu chiến thắng còn các cổ động viên Tin Lành hò la vang
trời, “Thày ủng hộ chúng ta!” Riêng phe Công giáo sững sờ, “Sao
lạ vậy, chẳng lẽ Chúa đi hàng hai! Công giáo thắng Chúa cũng vỗ tay, Tin
Lành thắng cũng hoan hô!”. Ai chẳng biết giai thoại
vẫn là giai thoại, nhưng giai thoại này có thật, thật ở tâm lý bên này bên kia. Mỗi bên đều muốn nhốt kín Chúa trong vòng tròn phe
mình! Đức cha Phaolô nối nhịp, Chúa Giêsu không chỉ đi hàng hai nhưng còn đi
hàng ba, hàng năm, hàng bảy là thường! Và biết mình sắp bước
vào một “siêu đề tài nói với các siêu nhân”, ngài nói vui, “Tôi sắp nói những
chuyện trên trời, ai ngủ thì cứ ngủ” nhưng ý là “ngủ cũng không được với tôi!”
Với đề tài VAI TRÒ CỦA CÁC TÔN GIÁO KHÁC TRONG CHƯƠNG TRÌNH CỨU ĐỘ, tuy trình
bày những chuyện trên trời, thuyết trình viên đã đưa người nghe tiếp cận với
dòng chảy đầy biến động của tư tưởng thần học đan xen nhau trong lịch sử Giáo
hội về Đức Kitô Đấng Cứu Độ duy nhất và phổ quát, ngoài Giáo hội không có ơn
cứu độ. Rõ ràng đây là những tiền đề thần học sát sườn với những ai đang tha
thiết đi tìm những áp dụng thực hành lòng tôn kính tổ tiên. Đức cha men theo
Thánh Kinh và huấn quyền Giáo hội mở ra hướng nhìn của Thần Khí học, “Công đồng
đã nhìn nhận các tôn giáo như những con đường cứu độ” (Hiến chế Lumen Gentium 16-17, Tuyên ngôn Nostra Aetate số 2 và Sắc lệnh Ad Gentes 3,9,11). Và chấp nhận sự hiện diện của
Thánh Linh ở bên trong cũng như bên ngoài, Đức Gioan Phaolô nhìn thấy nơi các
tôn giáo khác “những phản ảnh của chân lý duy nhất, các hạt giống của Ngôi Lời (Thông điệp Redemptor Hominis, 11) đang dẫn dắt nhân loại về một hướng duy nhất, bất chấp những con
đường chọn lựa có khác biệt nhau đến đâu chăng nữa...”
Sau một giờ mướt mồ hôi
đánh vật với đề tài gai góc, Đức cha nở nụ cười rạng rỡ mãn nguyện có vẻ cũng
là nụ cười “lấy lòng” các hội thảo viên cũng đang mướt mồ hôi sau một giờ bám
theo thuyết trình viên. Cuối cùng vị thuyết trình viên giám
mục đi vào kết luận, “Chương trình cứu độ của Thiên Chúa chỉ là một và bao trọn
tất cả lịch sử nhân loại. Biến cố Nhập Thể của Ngôi Lời trong Đức Giêsu
Kitô là cao điểm của tiến trình tiệm tiến qua đó Thiên Chúa đã tự mạc khải cho
con người. Hành động ‘làm người’, cuộc sống nhân loại, giáo huấn, cái chết và
sự phục sinh vinh hiển của Ngài nói lên ý nghĩa sâu thẳm và tuyệt vời nhất tình
yêu Thiên Chúa đối với nhân loại”.
Bài thuyết trình thứ
hai sáng ngày 26-09 được gửi gắm cho linh mục Giuse Vũ Kim Chính, Dòng Tên, mới
trở về từ Đài Loan. Cha Chính là giáo sư trường Đại học Phụ
Nhân, Đài Loan. Vừa vào đề cha hứa hẹn ngay, “Sáng sớm nay Đức cha
Phaolô đã nói những chuyện trên trời, còn tôi, tôi sẽ kéo chuyện trên trời
xuống đất”. Và với tiếng lời, cử chỉ bình thản cha vào đề
TRONG BỐI CẢNH TAM GIÁO, THỬ TÌM MỘT NỀN THẦN HỌC VỀ TÔN GIÁO (ĐẠO HIẾU).
Trước hết cha đưa hội thảo viên về với những vấn đề lớn của tôn giáo như tôn
giáo là gì, đâu là căn tính của tôn giáo, tam giáo có phải tôn giáo? Cha xác
định, Tôn giáo biểu lộ ý nghĩa của cuộc sống và cũng xác định tam giáo là tôn
giáo, từ đó mở đề tài sang đạo hiếu và đi tìm căn nguyên việc tôn kính ông bà: “Thiên
tử tế thiên địa, tế tứ phương, tế sơn xuyên, tế ngữ tự, chư hầu phương tự, tế
ngũ tự (tức là tế thần cửa, ngõ, giếng, bếp và giữa nhà), chư hầu tế phương
mình ở, tế ngũ tự, quan đại phu tế ngũ tự, kẻ sĩ tế tổ tiên” (Sách Lễ ký). Ở Việt
Vừa sang phần thảo
luận, giáo sư Trần Văn Đoàn thở phào ngỏ ngay với đồng nghiệp, “vậy là hết một
buổi sáng, cả Đức cha Phaolô và cha Chính đều nói chuyện trên trời!” Nhưng ai chẳng biết, cả hai thuyết trình viên đều thiết tha góp
những suy tư thần học định hướng cho những áp dụng thực tế biểu tỏ lòng tôn
kính ông bà tổ tiên.
HƯỚNG TỚI NHỮNG SÁNG
KIẾN THỰC HÀNH VỀ LÒNG TÔN KÍNH TỔ TIÊN
Hai buổi chiều ngày 25
và 26-09 dành để thảo luận tìm những sáng kiến thực hành lòng tôn kính ông bà
tổ tiên theo huấn thị Plane
compertum Est và thông cáo
của Hội đồng Giám mục miền Nam Việt Nam, do linh mục Tổng thư ký Uỷ ban Văn hoá
Giuse Trịnh Tín Ý điều hợp. Thêm vào những góp ý tại chỗ, còn những đóng góp từ
khắp nơi, do các linh mục tu sĩ và các thành phần Dân Chúa nhận được lời mời
góp suy tư và sáng kiến từ trên mạng Hội đồng Giám mục, mạng các giáo phận và
nhiều trang mạng khác. Ban Thư ký ghi nhận các góp ý, hình thành bản góp ý của
hội thảo sẽ được trình lên Hội đồng Giám mục.
Trước khi chia tay, Đức
cha Giuse Vũ Duy Thống, Chủ tịch Uỷ ban Văn hoá trực thuộc Hội đồng Giám mục
Việt Nam tha thiết ngỏ lời cùng các hội thảo viên: Thứ nhất, ghi nhận về những
ngày gian truân của quá khứ hướng tới tương lai trong tình thân và hiệp thông
của hội thảo viên; thứ hai, cám ơn các hội thảo viên đã góp mặt, góp ý và các
thuyết trình viên góp suy tư định hướng; ngài cũng cám ơn tất cả những bàn tay
khối óc đóng góp vật chất và tinh thần cho cuộc hội thảo diễn tiến tốt đẹp; và
thứ ba, ước hẹn gặp lại mọi người trong lần hội thảo kế tiếp.
Với Đức cha, cuộc hội
thảo được thấy như là cuộc hội thảo của Ký Ức và Thao Thức. Phải, hội thảo đã
có nhiều ghi niệm đẹp để nhớ và cũng còn bao nhiêu gút mắc trăn trở và biết mấy
tâm tình cho thao thức trước cánh đồng truyền giáo mênh mông Việt Nam và cả
vùng Á Đông.
Uỷ ban Văn hoá / HĐGMVN