Thời Hồng Đức nhà Hậu Lê, hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) có một tay trộm nổi tiếng : không chỉ vì tài đào nghạch khoét vách, mà còn nghĩa hiệp chuyên lấy của kẻ giàu để giúp người nghèo. Ông hành động xuất quỷ nhập thần, ra vào nhanh như gió, chẳng chỗ nào không lọt, nên được gọi là Quận Gió.

Vua Lê thánh Tông (1460-1497) nghe tiếng, giả làm học trò nghèo muốn về quê ăn tết lại hết lộ phí, đến xin giúp đỡ. Quận Gió thương tình hứa giúp và hỏi cậu học trò nghèo có biết nhà nào giàu có để ông ra tay kiếm chác cho cậu. Vua kể tên một số nhà giàu trong kinh thành, nào ngờ Quận Gió lắc đầu nguầy nguậy, nói rằng những gia đình đó do cần cù làm ăn hay tằn tiện mà có, ai nỡ lòng lấy trộm của họ. Bất chợt, Quận Gió vỗ đùi la lớn : « Tôi nhớ ra rồi, có quan coi kho bạc triều đình hay lấy trộm bạc của vua đem về nhà, để tôi đến nhà hắn lấy một ít giúp cậu ». Vua bán tín bán nghi vì xưa nay vị quan này có tiếng là liêm khiết, lẽ nào lại đi ăn cắp của công. Quận Gió bảo vua ngồi chờ, nửa canh giờ sau ông quay về, đưa mấy thỏi bạc cho vua và nói:«Thấy học trò nghèo mà chăm chỉ như cậu, tôi quyết giúp cho được mới thôi».Nhà vua nhìn những thỏi bạc, thấy trên đó có khắc 4 chữ « Ngự khố bạch kim », quả thật là bạc của triều đình, tại sao lại ở nhà quan thủ kho nếu không bị trộm ?

Sáng hôm sau trong buổi thiết triều, giữa triều đình vua đã tra vấn và viên quan coi kho bạc liền nhận tội, nhà vua cách chức ông ta. Ngài cất lời khen ngợi Quận Gió và còn ban cho ông tấm biển vàng ân tứ đề 3 chữ « Trộm quân tử » do chính tay vua viết nên .

Lời bàn :

Hoạ hổ hoạ bì nan hoạ cốt. Tri nhân tri diện bất tri tâm

(Vẽ cọp vẽ da khó vẽ xương. Biết người biết mặt không biết lòng).

Người đời thường nhìn bề ngoài và đánh giá người khác một cách chủ quan theo cảm nhận, hiểu biết giới hạn của mình, hoặc theo dư luận vốn nhiều định kiến. Ngay cả vua Lê thánh Tông nổi tiếng anh minh trong sử Việt cũng bị lầm lẫn. Cũng may sau vua đã sáng suốt và nhận biết : có tên trộm xấu và có ông quan tốt, thì cũng có « trộm quân tử » và có quan tham tiểu nhân. Trong cuộc sống, thay vì chỉ nhìn vào tước hiệu, lời nói, dáng vẻ bề ngoài, chúng ta hãy cùng đi vào tâm hồn để đánh giá và hiểu biết con người hơn . Ở đây, vua Lê thánh Tông chỉ khen một người vào lúc đó, nhưng muôn người qua các triều đại khác nhau đã khen vua là người sáng suốt, công bình.

Hoài Nam