PHƯƠNG HƯỚNG ĐỐI THOẠI VÀ HỢP TÁC
của GIÁO HỘI TẠI VIỆT NAM với NHÀ NƯỚC
theo tinh thần của ĐỨC THÁNH CHA BÊNÊĐICTÔ XVI
trong HUẤN TỪ cho các GIÁM MỤC VIỆT NAM
nhân CHUYẾN VIẾNG THĂM AD LIMINA *
(Bài
này nhằm khai triển một khía cạnh khá nhạy cảm,
nhưng
cần phải được nói rõ cho mọi thành phần của Dân Chúa tại Việt Nam,
đó là
khía cạnh tương quan giữa Giáo hội tại Việt Nam với Nhà Nước
trong
hoàn cảnh hiện nay).
Anh chị em thân mến,
1. Trước hết, tôi xin
nói lên một vài cảm tưởng và suy nghĩ khi lắng nghe và đọc đi đọc lại Huấn từ
của Đức Thánh Cha. Cảm tưởng đầu tiên của tôi là rất vui mừng, vì bài Huấn từ
đáp ứng lại một cách tuyệt vời sự chờ đợi của các giám mục Việt Nam . Quả thật
chúng tôi cần sự hướng dẫn cụ thể của Toà Thánh trong một hoàn cảnh rất tế nhị,
mà chỉ một va vấp nhỏ cũng có thể mang đến thiệt hại to lớn cho Giáo Hội và Đất
Nước.
Nội dung của bài Huấn
từ không dừng lại bình diện lý thuyết, mà còn đưa ra những hướng dẫn thực hành
cụ thể. Điều quan trọng là bài Huấn từ đã vạch ra cho chúng tôi một phương
hướng rất rõ, xác định tương quan cụ thể giữa Giáo hội tại Việt Nam với Nhà
Nước: đối thoại và hợp tác lành mạnh để phục vụ sự phát triển con người
toàn diện và sự phát triển của Đất Nước (x. HT, đ.6, đ.7).
Phương hướng này hoàn
toàn phát xuất từ Tin Mừng và dựa trên Tin Mừng của Chúa Kitô về Tình yêu Cứu
độ của Thiên Chúa: “Tôi đến để cho chiên được sống và được sống dồi dào” (Ga
10, 10 b).
“Khi loan báo Tin
mừng Chúa Kitô, là sứ mạng đặc thù của mình, Giáo hội đóng góp vào việc phát
triển nhân bản và thiêng liêng của con người, nhưng cũng đồng thời đóng góp vào
sự phát triển của Đất Nước. Việc tham gia vào tiến trình này là một bổn phận và
một đóng góp quan trọng, nhất là vào thời điểm mà Việt Nam đang dần dần mở ra
với Cộng đồng quốc tế” (x. HT, đ. 6).
2. Vì một số lý do, có
người bi quan về quan hệ giữa Giáo Hội và Nhà Nước. Đức Thánh Cha biết rõ như vậy,
nhưng vẫn khẳng định cùng với chúng tôi và cho chúng tôi rằng một sự hợp tác
lành mạnh và trung thực giữa Giáo hội và Cộng đồng chính trị là điều có thể
thực hiện được (x. HT, đ.7). Và mục tiêu của sự hợp tác đó là nhằm phục
vụ tất cả mọi người dân. Sự hợp tác dù có khó khăn, vẫn là con đường tốt nhất
và phù hợp nhất để Giáo Hội dấn thân theo đúng tinh thần Tin Mừng.
“Giáo Hội mời gọi
mọi phần tử của mình dấn thân cách trung thực nhằm xây dựng một xã hội công
bằng, liên đới và phù hợp với lẽ phải. Giáo Hội không hề muốn thay thế Chính
quyền, nhưng chỉ mong rằng trong tinh thần đối thoại và hợp tác tôn trọng lẫn
nhau, Giáo Hội dự phần chính đáng vào đời sống của Đất Nước, nhằm phục vụ tất
cả mọi người dân. Trong khi tham gia cách tích cực, ở vị trí thuộc về mình, và
theo ơn gọi đặc thù của mình, Giáo Hội không bao giờ miễn trừ cho mình việc
thực hành bác ái xét như hoạt động có tổ chức của các tín hữu” (x. HT, đ.7).
Với kinh nghiệm 2000
năm lịch sử của Giáo Hội, với đường hướng mục vụ của Công đồng Vatican II trong
Hiến chế Vui mừng và Hy vọng và sự vận dụng cụ thể Học thuyết xã hội của
Giáo Hội, kể cả thông điệp mới nhất là “Caritas in Veritate”, Đức Thánh
Cha đã đưa ra những hướng dẫn hết sức quý báu và cụ thể, đầy tình thương và sự
khôn ngoan, thiết thực và có lợi cho việc loan báo Tin Mừng của Giáo Hội tại
Việt Nam, cho sự phát triển toàn diện của con người và Đất nước Việt Nam.
3. Bài Huấn từ của Đức
Thánh Cha chứng tỏ ngài biết về Giáo Hội tại Việt Nam rất nhiều và rất rõ, ngài
yêu mến Giáo Hội Việt Nam một cách đặc biệt. Ngài đánh giá một cách khách quan
tình hình của Giáo Hội và xã hội tại Việt Nam , dựa vào đó đưa ra những lời
khuyên vừa phù hợp với Tin Mừng, vừa đáp ứng với hoàn cảnh cụ thể. Ngài nhắc
các giám mục chú tâm đến việc đào tạo giáo dân cho tốt bằng cách phát huy đời
sống đức tin và trình độ văn hoá của người giáo dân để họ có thể phục vụ Giáo
Hội và xã hội một cách hữu hiệu (x. HT, đ.4).
Đức Thánh Cha tỏ ra
hết sức trân trọng đối với Hội đồng giám mục Việt Nam, khi ngài trích dẫn một
phần giáo huấn của HĐGMVN trong hai văn kiện: văn kiện mới nhất của HĐGMVN là
Thư mục vụ năm 2008 về Môi trường Giáo dục gia đình công giáo, và văn
kiện của Khoá Đại hội đầu tiên của HĐGMVN thống nhất cho cả hai miền Nam Bắc,
là Thư Chung năm 1980.
Ngài không trích dẫn
Thư Chung năm 1980 một cách khuôn sáo, nhưng nắm bắt và vạch ra ý tưởng chính
yếu trong thư là “nhấn mạnh đến Giáo Hội của Chúa Kitô giữa lòng Dân
tộc của mình” (x. HT, đ.6). Ở đây phải hiểu là Giáo Hội tại Việt Nam
giữa lòng Dân tộc Việt Nam . Thành ngữ “Giáo Hội Việt Nam ” mà chúng ta vẫn
quen dùng là một cách nói tắt của một thành ngữ khác, đầy đủ và chính xác hơn,
đó là “Giáo Hội của Chúa Kitô tại Việt Nam ”. Giáo Hội của Chúa Kitô tại một
quốc gia nào thì ở trong lòng Dân tộc Quốc Gia ấy.
4. Một điều nữa mà
chúng ta cần lưu ý là Đức Thánh Cha, vừa như muốn nhắn nhủ chúng ta, vừa như
muốn ngỏ lời với Nhà Nước Việt Nam , về sự hiện diện tích cực của các tôn giáo,
trong đó có đạo Công giáo. Ngài nói: “Phải nhấn mạnh rằng các tôn giáo không
gây ra mối nguy hiểm cho sự đoàn kết quốc gia, vì tôn giáo nhằm giúp đỡ cá nhân
thánh hoá chính mình và, qua các tổ chức của mình, các tôn giáo ước mong phục
vụ tha nhân cách quảng đại và vô vị lợi” (x. HT, đ.7).
Người Công giáo không
xa lánh xã hội trần gian, không trốn tránh các nghĩa vụ công dân, không âm mưu
làm hại Đất Nước. Trái lại còn góp phần tích cực vào việc phát triển toàn diện
con người, sự phát triển lành mạnh của xã hội và quê hương. Đức Thánh Cha viết:
“Bằng đời sống xây dựng trên đức ái, sự liêm chính, việc quý trọng công ích,
anh chị em giáo dân phải chứng minh rằng người công giáo tốt cũng là người công
dân tốt.” (x. HT, đ. 4)
5. Khi nói đến Năm
Thánh 2010 của Giáo hội tại Việt Nam, Đức Thánh Cha nhắc lại chứng từ của các
Thánh Tử vì đạo Việt Nam, sự hy sinh anh dũng của các ngài để gìn giữ và thông
truyền “hồng ân đức tin”, để làm chứng về Chúa Kitô. Đức Thánh Cha khuyến khích
Giáo hội tại Việt Nam can đảm tiếp nối chứng từ ấy, vì “làm chứng về Chúa Kitô”
là một việc phục vụ cao nhất mà Giáo Hội có thể hiến tặng cho Việt Nam và cho
tất cả các dân tộc tại Á Châu, bởi vì việc làm chứng đó đáp ứng sự tìm kiếm sâu
xa chân lý và những giá trị bảo đảm cho sự phát triển nhân bản toàn diện (x.
HT, đ.5).
Đức Thánh Cha thấy rất
rõ những thách đố cho việc làm chứng của Giáo hội tại Việt Nam trong hoàn cảnh
hiện nay, nên ngài khuyên chúng ta phải hợp nhất với nhau hơn nữa để có thể làm
chứng cho Chúa một cách tốt đẹp và hữu hiệu: “Cần phải có sự hợp tác chặt
chẽ hơn nữa giữa các giáo phận, giữa các giáo phận và các dòng tu, cũng như
giữa các dòng tu với nhau” (x. HT, đ.5).
Xin nhắc lại Toà Thánh
đã vạch ra phương hướng cho chúng ta là “Đối thoại và hợp tác lành mạnh” với
Chính quyền để phục vụ tất cả mọi người dân .
Vậy tại sao lại đối
thoại? Đối thoại để làm gì?
6. Đối thoại là “tên
gọi mới” của Niềm Hy vọng Kitô giáo (Instrumentum laboris số 30, THĐGMTG
năm 2001). Đó là một cách nhìn mới về đối thoại, cũng là một cách nhìn mới về
niềm hy vọng Kitô giáo. Cách nhìn này vừa bám sát lịch sử đương đại, vừa được
xây dựng trên Tin Mừng của Chúa Giêsu là Tin Mừng về Niềm hy vọng được Cứu rỗi
(x. Thông điệp Spe Salvi). Cách nhìn này đã được đưa ra bàn bạc và trao
đổi trong Thượng Hội đồng các giám mục thế giới năm 2001 với chủ đề “Giám
mục là tôi tớ phục vụ Tin Mừng cho Niềm hy vọng của thế giới”.
Thế giới của chúng ta
hôm nay đang cần một Niềm Hy vọng để tồn tại, và phát triển một cách đích thực.
Thế giới của chúng ta cũng đang cần một hướng đi. Giáo Hội Công giáo giới thiệu
cho thế giới một hướng đi, đó là hướng đi theo Tình yêu và Chân lý. Nhưng hướng
đi này không thể áp đặt, chỉ được đề nghị với mọi người, để mọi người bàn bạc
trao đổi, và đón nhận một cách tự do.
Thông điệp “Veritas
in Caritate” của Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI là điển hình của sự đề nghị
một hướng đi cho thế giới trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế hiện nay. Cũng là
một điển hình cho ước muốn đối thoại của Giáo Hội với mọi người, mọi Dân Nước,
mọi Chính quyền, mọi cơ quan quốc tế.
Sự đối thoại rất cần
thiết cho thế giới chúng ta. Đối thoại là bàn bạc trao đổi với nhau trong tinh
thần tôn trọng lẫn nhau, để cùng nhau tìm ra giải pháp tốt nhất cho một số vấn
đề quan trọng và cụ thể, tìm ra điều thiện hảo cho mọi người. Ngày hôm nay,
không một xã hội nào có thể xây dựng tương lai tốt đẹp, nếu thiếu sự đối thoại.
Chỉ có đối thoại mới mở đường cho nhân loại, cho xã hội, và cho cả Giáo Hội, đi
tới một tương lai tươi sáng hơn.
7. Mục tiêu của đối
thoại là tìm sự thật, biết sự thật, nói sự thật và làm sự thật. Sự thật luôn
vượt lên trên cá nhân mỗi một người chúng ta. Sự thật không là một ý tưởng;
điều một người nghĩ là thật không đương nhiên là sự thật, nhưng sự thật là “điều
có thật” hoặc là điều phù hợp với “cái có thật”. Có những tình huống
cụ thể rất phức tạp, và chúng ta không thể nào hiểu hết được, nếu không ngồi
lại và bàn bạc với nhau cách thẳng thắn. Chính vì thế mà chúng ta phải cùng
nhau đi tìm, đi tìm “thực tại khách quan”, chứ không chỉ áp đặt ý kiến
chủ quan của mình. Mọi người chúng ta đều có ánh sáng của lý trí. Người Công
giáo còn có ánh sáng đức tin bổ sung cho lý trí. Chúng ta tin vào mạc khải của
Chúa Kitô, vì Ngài “là Con Đường, là Sự Thật và là Sự Sống” (Ga 10,6).
Chúng ta hãy mạnh dạn giới thiệu ánh sáng đó cho mọi người.
Mục tiêu thực tế của
đối thoại trong xã hội là cùng nhau đi tìm “cái Ích lợi chung” để
có thể hợp tác với nhau. Nếu chỉ vì lợi ích riêng tư, người ta không cần đối
thoại. Ý niệm “Công Ích” (Bien commun) được Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI
nhắc tới nhiều lần trong thông điệp Caritas in Veritate. Trong bài Huấn từ
cho các giám mục Việt Nam, Đức Thánh Cha dùng chữ “Công Ích” một lần, khi ngài
đề cập tới việc giáo dục gia đình công giáo. Ngài nói: “Điều rất đáng ước
mong là khi dạy cho con cái biết sống theo lương tâm ngay thẳng, trong sự trung
thực và chân lý, thì mỗi gia đình công giáo trở nên lò hun đúc các giá trị và
đức tính nhân bản, trường dạy đức tin và đức mến đối với Thiên Chúa. Về phần
họ, bằng đời sống xây trên nền đức ái, sự liêm chính, việc quý trọng công ích,
các giáo dân phải chứng minh rằng người công giáo tốt cũng là người công dân
tốt” (x. HT, đ. 4). Ngoài ra, có chỗ ngài dùng từ ngữ “sự phát
triển Đất Nước” (au développement du Pays). Chỗ khác ngài dùng thành
ngữ “việc phục vụ tất cả mọi người dân” (au service de tout le peuple).
Theo ý của Đức Thánh
Cha, mục tiêu của việc Giáo hội đối thoại với Nhà Nước là để phục vụ tất cả mọi
người dân, chứ không nhằm ích lợi riêng tư.
Tại sao phải hợp tác?
Hợp tác với Chính quyền để làm gì?
8. Trước hết vì đó là
một bổn phận, là nghĩa vụ công dân (x. HT, đ.6).
Đất Nước Việt Nam là
Đất Nước chung của mọi người Việt Nam, của mọi tôn giáo có mặt ở Việt Nam, mọi
tầng lớp dân chúng, mọi sắc tộc ở Việt Nam, mọi giới, từ các em thiếu niên nhi
đồng, đến tập thể giới trẻ, các người trưởng thành, người cao niên, và cả các
cụ già. Không ai trong chúng ta được phép đứng bên lề xã hội. Chính vì thế Giáo
hội Công giáo cũng không nên tự loại trừ mình ra khỏi xã hội.
9. Vả lại, văn hoá
toàn cầu hôm nay là “một văn hoá nối kết”, xu thế của thời đại chúng ta
đang sống là xu thế hợp tác. Hợp tác không những trên bình diện quốc gia, mà cả
bình diện quốc tế nữa. Có những quốc gia chưa hết thù địch với nhau, mà vẫn
phải cố gắng đối thoại và hợp tác. Tờ báo Thanh Niên số ra ngày 18/11/2009,
trong bài nhận định về chuyến viếng thăm Trung Quốc của Tổng thống Obama, đã
chạy hàng tít lớn “hợp tác trong bất đồng”.
Trên bình diện kinh tế
và xã hội, tư tưởng “loại trừ” đã trở thành lỗi thời. Trái lại, một tư
tưởng đang trở thành “chủ đạo”, là tư tưởng “hợp tác và liên
đới”. Ý tưởng “thương trường là chiến trường”, một thời làm mưa làm
gió, đã để lại biết bao nhiêu đau thương cho thế giới, đặc biệt cho những người
nghèo khổ và yếu thế. Ý tưởng ấy hiện nay đã trở thành lỗi thời, tụt hậu. Tư
tưởng loại trừ người khác, vừa trái ngược với Tin Mừng của Chúa Giêsu, vừa đi
ngược với xu thế của thời đại.
Trong thông điệp “Caritas
in Veritate”, Đức Thánh Cha Benêđictô XVI đề nghị một sự nối kết, phối hợp
rộng rãi các năng lực của mọi người trên thế giới, để phục vụ sự phát triển
toàn diện của con người, và của toàn thể nhân loại, phục vụ cho nền văn hoá sự
sống (x ch.V của Thông điệp có tiêu đề là “Sự hợp tác của gia đình
nhân loại”). Trong xu thế hợp tác toàn cầu này, Giáo hội Công giáo cống
hiến cho thế giới môt học thuyết xã hội, lành mạnh, hợp thời, dựa trên ánh sáng
của lý trí tự nhiên, được soi dẫn bằng ánh sáng đức tin.
Đức Thánh Cha cho thấy
rằng những giá trị đạo đức rất cần cho sự phát triển toàn diện của con người,
ngay cả trên bình diện kinh tế nữa. Nếu loại trừ “đạo đức” ra khỏi kinh
tế, thì kinh tế sớm muộn gì cũng sẽ quay đầu làm hại rất nhiều người, nhất là
những người nghèo khổ, yếu thế, rồi cuối cùng tự nó cũng suy sụp, như cuộc
khủng hoảng kinh tế thế giới hiện nay là một bằng chứng hùng hồn. Nếu nền kinh
tế hiện nay ở nhiều nơi, vẫn còn tiếp tục xây dựng trên sự dối trá lường gạt,
trên giá cả thị trường ảo, không chóng thì chày sẽ suy sụp một cách thê thảm
hơn nữa. Như vậy kinh tế rõ ràng cũng phải dựa trên sự thật. Dựa trên sự thật chưa
đủ, kinh tế còn phải“dựa trên tình yêu nữa”. Đó là ý nghĩa của “định luật vô
cầu” (loi de gratuité), mà Đức Thánh Cha giới thiệu với mọi người trong
thông điệp mới nhất của ngài.
Giáo Hội hợp tác với
Chính quyền cũng là để có thể thực hiện sứ mạng yêu thương và phục vụ mọi người
tại đất nuớc Việt Nam .
10. Tôi xin tóm lược
bài nói chuyện của tôi bằng hai từ ngữ chính là “Tình yêu” và “Chân
lý”. Tư tưởng và quan điểm Kitô giáo, thái độ và hành vi của người Kitô
hữu, trong bất cứ tình huống nào, cũng đều phải xây dựng trên Tình Yêu và Chân
lý. Chúng ta tin Đạo của chúng ta là “Chân Lý về Tình Yêu”, là Sự Thật
về Tình yêu của Thiên Chúa đối với con người, mạc khải nơi Đức Giêsu Kitô, là
nền tảng và là mẫu mực cho Tình yêu của con người đối với nhau, đó là “Tình
yêu Chân thật”. Tình yêu và Chân lý mời gọi đối thoại và hợp tác. Tình yêu
mời gọi “sự đối thoại của con tim”. Chân lý mời gọi “sự đối
thoại của khối óc”. Xin Chúa Thánh Thần là Trái Tim và Khối Óc, là Tình Yêu
và Thần Trí của Thiên Chúa chỉ cho Giáo Hội tại Việt Nam con đường Tình Yêu và
Chân Lý. Xin Chúa Thánh Thần là Sức mạnh và Quyền năng của Thiên Chúa giúp
chúng ta mạnh dạn dấn bước
Xin thân ái kính chào
mọi người.
–––––––––––––––––––––––––
* Bài phát biểu của
Đức giám mục Phaolô Bùi Văn Đọc tại buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ Nguyễn Văn
Bình, ngày 28-11-2009 - Nguồn WHĐ
Gm Phalô
Bùi Văn Đọc