Đôi nét về Gia đình
Phan-sinh
LTG: Năm 2004, Gia đình Phan-sinh kỷ niệm 70 năm Dòng Anh Em Hèn Mọn
hiện diện tại Việt-nam. Để đánh dấu sự kiện đặc biệt này, Tỉnh dòng Việt-nam ấn
hành một cuốn Kỷ yếu mang tên "DẤU ẤN MỌN HÈN".
Dựa vào cuốn Kỷ yếu
này vào vào Niên giám GHCGVN 2004, VMHV xin giới thiệu đôi nét về Gia đình
Phan-sinh, tuy rất gần gũi với chúng ta, nhưng chưa được hiểu biết một cách rõ
ràng, do đó vẫn còn một vài nhầm lẫn
I. NGUỒN CỘI
Năm 1205, cách đây đúng 800 năm, một chàng thanh niên 23
tuổi, khi đang quỳ cầu nguyện trước thánh giá nơi gian cung thánh nhà nguyện
thánh Đa-mi-a-nô, đã nghe một tiếng nói vọng xuống từ trên cao: “Phan-xi-cô,
con không thấy Nhà của Ta đổ nát sao? Hãy đi và sửa lại cho Ta.”
Chàng thanh niên đó là Phan-xi-cô, một người giàu có và
đầy tham vọng công danh, sinh năm 1182 tại thành At-xi-di, miền trung nước Ý.
Nhưng đó lại là người được Chúa chọn để đi xây dựng lại ngôi nhà của Chúa đang
bị đổ nát. Một năm sau biến cố trên đây, trước mặt Đức Giám mục sở tại và người
thân trong gia đình, Phan-xi-cô đã từ bỏ mọi của cải, trả lại mọi sự đang sở
hữu, kể cả y phục đang mặc trên mình, và ra đi, đến với những người bần cùng đói
khổ, những kẻ phong cùi. Sau hai năm ẩn dật, sống bằng của bố thí như một người
hành khất, chàng bắt tay sửa chữa ngôi nhà đổ nát của Chúa, mà chàng hiểu theo
nghĩa đen, là những nhà nguyện hoang tàn vùng ngoại ô thành At-xi-di, như nhà
nguyện thánh Đa-mi-a-nô, nhà nguyện thánh Phê-rô, nhà nguyện Po-xi-un-cu-la.
Chính tại nơi sau cùng này, vào ngày lễ thánh Mat-thi-a
năm 1208, Phan-xi-cô đã được mặc khải về ơn gọi của mình, sau khi nghe đọc bài
Tin mừng thuật việc Chúa Giê-su sai các môn đệ đi truyền giáo: “Anh em hãy
ra đi. Này Thầy sai anh em đi như chiên con đi vào giữa bầy sói. Đừng mang theo
túi tiền, bao bị, giày dép... Vào bất cứ nhà nào, trước tiên hãy nói: Bình an
cho nhà này...” (Lu-ca 10, 3-5), ơn gọi của Ngài đã được mặc khải,
Ngài đã sung sướng reo lên: “Đó là điều tôi ao ước, đó là điều tôi kiếm
tìm!” Ngài sẽ đi vào thế giới như các môn đệ đã được Chúa sai đi, “không
tiền bạc, không bao bị, không giày dép”, hoàn toàn trần trụi; và cũng như các
môn đệ, ngài loan báo hòa bình: hoà bình của Đức Ki-tô, sự giải hoà giữa Thiên
Chúa với con người và giữa con người với nhau. Trong một thế giới xâu xé, ngài
sẽ là một sứ giả kiến tạo hoà bình.
Nhiều thanh niên trưởng giả thành At-xi-di đã bị
Phan-xi-cô thu hút và đến với ngài. Ngài tiếp nhận họ như những người anh em
được Chúa gửi đến. Đó là khoảnh khắc hệ trọng trong cuộc đời ngài, bởi lẽ đó là
giây phút bắt đầu cuộc mạo hiểm Phan-sinh đúng nghĩa. Từ đó về sau, chính trong
huynh đệ đoàn mà ngài sống lý tưởng Tin Mừng.
Năm 1209, ngài viết một bản luật ngắn và cùng 11 anh em
lên đường đi Rô-ma để xin Đức Giáo hoàng (Đức In-no-xen-tê III, 1198-1216) phê
chuẩn lối sống. Dự phóng táo bạo của nhóm anh em hèn mọn không khỏi làm cho Đức
Thánh Cha và Giáo triều ái ngại, thậm chí nghi ngờ (vì thời đó đã có nhiều giáo
phái viện dẫn lý tưởng Tin Mừng và nhân danh lý tưởng nghèo khó để công kích
Giáo hội). Bấy giờ, Đức Hồng Y Jean de Saint-Paul, bạn của ĐGM giáo phận
At-xi-di, lên tiếng nói: “Nếu chúng ta từ chối và xem như một điều mới mẻ và
kỳ lạ lời xin của người nghèo này là sống theo Tin Mừng, thì chúng ta phản
nghịch với Tin Mừng. Cho rằng theo đuổi sự trọn lành của Tin Mừng là một điều
mới mẻ, điên cuồng hay kỳ lạ, tức là lăng mạ Chúa Ki-tô, vì Người là tác giả
Tin Mừng”. Lời nói đó đã gây một ấn tượng sâu sắc trong giáo triều, và Đức
Giáo hoàng liền chấp thuận. Ngài nói: “Anh em hãy ra đi, và xin Chúa ở với
anh em... Cha sẽ ban cho nhiều điều khác nữa và sẽ an tâm giao phó cho nhiều
trách nhiệm khác quan trọng hơn”. Ngài chuẩn y Luật Dòng do Phan-xi-cô
trình bày và ban phép giảng dạy, tuy đó mới còn là việc chuẩn y bằng miệng. Đức
Hồng Y Jean de Saint-Paul tự tay cắt vòng tóc trên đầu Phan-xi-cô và các anh em
của ngài như dấu hiệu công nhận của Giáo hội.
Thế là đời sống của anh em bắt đầu: sống nghèo triệt để,
nhưng cũng hân hoan trong tình huynh đệ và trong tiếng ca tụng ngợi khen Chúa.
Số lượng anh em không ngừng gia tăng. Sau khi trú ngụ một
thời gian tại Ri-vô To-tô, trong một túp lều chật hẹp và bỏ hoang bên một dòng
suối, anh em về cư trú giữa một rừng cây trong cánh đồng At-xi-di, chung quanh
nhà nguyện Po-xi-un-cu-la. Nơi đây trở nên cộng đoàn tiên khởi của Dòng Anh Em
Hèn Mọn (AEHM).
Huynh đoàn tiên khởi đã khai sinh nhiều huynh đoàn khác.
Người ta thấy nở rộ hầu như khắp nơi trên nước Ý. Số anh em tăng lên hàng trăm,
rồi hàng ngàn, và tỏa lan khắp châu Âu. Động lực thúc đẩy các thanh niên và
người trẻ đến với nếp sống ấy chính là tình huynh đệ... và đức khó nghèo.
Phan-xi-cô nói: “Không một anh em nào có quyền thống trị, nhất là trên anh
em mình. Không ai được coi là tu viện trưởng... Bất cứ anh em ở đâu, khi gặp
nhau, hãy tỏ ra là anh em cùng một gia đình.”
Đó là điều mới mẻ lạ lùng trong Giáo hội thời ấy. Đó là
mùa xuân của Tin Mừng.
Sự thành công của huynh đoàn mới khai sinh không chỉ giới
hạn trong nam giới. Nó chanh chóng lan rộng đến nữ giới. Thật vậy, lý tưởng Tin
Mừng của Phan-xi-cô đã chóng gây nên một âm hưởng sâu đậm trong con tim một
thiếu nữ đài các ở thành At-xi-di. Thiếu nữ ấy tên là Clara, lúc ấy vừa tròn 18
tuổi. Sau khi nghe Phan-xi-cô giảng tại nhà thờ chánh toà At-xi-di, cảm kích
sâu xa trước lời lẽ đơn sơ và đầy nhiệt huyết của nhà thuyết giảng, Clara đã
cùng với một bạn gái tìm đến gặp Phan-xi-cô để thỉnh ý về ơn gọi của mình. Thấy
nơi cô có một tâm hồn trong sáng và dũng cảm, Phan-xi-cô khuyến khích cô tận
hiến cho Chúa. Và cô đã quyết định.
Tối ngày Lễ Lá 1212, tại nhà nguyện Po-xi-un-cu-la,
Phan-xi-cô đã mặc áo dòng cho Clara. Sau vài tuần ở đan viện nữ Biển-đức, Clara
chuyển đến sống tại nhà nguyện Thánh Đa-mi-a-nô. Lập tức, nhiều thiếu nữ thượng
lưu, trong đó có cô em gái của Clara là A-nê, đã nối gót theo cô sống cuộc đời
Tin mừng trong nghèo khó và ngợi khen. Cũng như huynh đoàn của anh em, huynh
đoàn các chị tăng nhanh. Đa-mi-a-nô trở thành cộng đoàn tiên khởi của Dòng Chị
Em Nghèo Khó.
Sức hấp dẫn của Phan-xi-cô không chỉ dừng lại trên những
thanh niên nam nữ độc thân, lôi cuốn họ vào đời sống tận hiến trong các huynh
đoàn, mà còn lan rộng đến trên đông đảo quần chúng, những tâm hồn thành tâm
thiện chí, muốn tự nguyện sống đời đền tội, đoạn tuyệt trần gian để theo ngài.
Nhưng Phan-xi-cô không thể thâu nạp được tất cả, nhất là những người còn phải
chu toàn nhiệm vụ làm cha, làm mẹ. Ngài hứa sẽ nghĩ cách đem lại cho họ một
phương thế nên thánh thích hợp với hoàn cảnh của họ... Từ đó, hễ ở đâu có bóng
một tu viện Dòng AEHM, Dòng Nhất (huynh đoàn các anh em), cũng như Dòng Nhì
(huynh đoàn các chị em), là ở đó có một số anh chị em giáo hữu thường liên lạc
mật thiết và chịu ảnh hưởng sâu rộng. Các anh chị em này, tuy ở giữa thế gian,
nhưng vẫn cố noi theo cuộc đời đền tội và lý tưởng nghèo khó. Họ xa lánh cuộc
đời xa hoa, dành thì giờ và đem tiền của giúp đỡ người nghèo, góp phần vào hoạt
động tông đồ của Dòng AEHM. Đó là khởi thủy của các huynh đoàn Phan-sinh tại
thế.
II. TỔ CHỨC GIA ĐÌNH PHAN-SINH
Như vừa được sơ lược giới thiệu ở trên, đại gia đình
Phan-sinh gồm có những tổ chức sau đây:
Dòng NHẤT: các anh em hèn mỌN
Phát sinh từ một gốc rễ chung là linh đạo Phan-sinh và
tuân giữ Bản Luật do thánh Phan-xi-cô biên soạn và được Đức Giáo hoàng
Hô-nô-ri-ô III (1216-1227) phê chuẩn năm 1223, Dòng ANH EM HÈN MỌN (OFM), tên chính thức thánh Phan-xi-cô
At-xi-di đặt cho những anh em của ngài, gồm 3 nhánh:
* Dòng Anh Em Hèn Mọn (OFM) với khoảng 18.000
anh em (linh mục và không linh mục), thuộc 113 tỉnh dòng; hoạt động trong nhiều
lĩnh vực, như thuyết giảng, giáo dục đại học (trong các ngành khoa học, văn
hoá, lịch sử, kinh thánh...; quản trị 7 trường đại học hay học viện, như Giáo
hoàng Học viện Thánh An-tôn ở Rô-ma, đại học Thánh Bô-na-ven-tu-ra ở
Nữu-ước...), và tông đồ cho giới bình dân. (Theo
QUID ’98, trang 501)
* Dòng Anh Em Hèn Mọn Lúp Dài (Capucins) – hình thành từ một
cuộc cải cách dòng Phan-xi-cô vào năm 1525 – với trên 11.000 anh em, sống chiêm
niệm và hoạt động tông đồ trong mọi môi trường xã hội.
* Dòng Anh Em Hèn Mọn Tu Viện (Conventuels). Đây là nhánh lâu
đời nhất, không theo những canh tân của hai nhánh kia, hoạt động tông đồ và
nghiên cứu thần học, trông coi các đền thánh lớn, nơi lưu giữ thi hài các Thánh
của Hội Dòng, như Vương cung Thánh đường Thánh Phan-xi-cô ở At-xi-di, Vương
cung Thánh đường Thánh An-tôn ở Pa-đu-a. Nhánh này có khoảng 4.600 anh em.
Dòng NHÌ
Đây là Dòng các ChỊ
Em Nghèo Khó hay ChỊ Em
Thanh BẦn (thường gọi là Dòng
Clara), mà khởi thủy, từ năm 1212, là Cộng đoàn Đa-mi-a-nô của Thánh
Clara. Họ là những Nữ Đan sĩ sống đời chiêm niệm nội vi theo tinh thần
Phan-sinh. Hiện có hơn 20.000 nữ đan sĩ Clara trên thế giới.
Dòng BA
Có 3 nhánh Phan-sinh có tên gọi chung là Dòng Ba Phan-sinh, gồm hai nhánh
Phan-sinh tại viện và một nhánh Phan-sinh tại thế:
* Dòng Nữ Phan-sinh Tại Viện: Theo dòng lịch
sử, khoảng 450 tu hội nữ đã chọn theo linh đạo của Đấng Thánh Nghèo, nhưng
không muốn trở thành đan sĩ. Một vài Dòng đã có mặt từ thế kỷ 15, nhưng đa số
được hình thành vào thế kỷ 19. Các dòng tu này được thiết lập để đáp ứng nhu
cầu cụ thể của một giáo phận, một miền hay công cuộc truyền giáo. Số nữ tu
Phan-sinh trên thế giới gần 200.000 chị em. Dòng
Phan-sinh Thừa sai Đức Mẹ là một trong những dòng này.
* Cũng có những Tu
hội đời là nam giới, liên hệ với Thánh Phan-xi-cô bằng cách giữ luật Dòng ba
Tại Viện. Họ là những Tu sĩ Dòng Ba Tại Viện của Thánh Phan-xi-cô (TOR) với khoảng 5.000 thành viên.
* Dòng Phan-sinh Tại Thế. Đó là tập thể của
những người không rời khỏi bậc sống của mình và sống mối hiệp thông với Thiên
Chúa theo cách thức riêng, qua việc dâng lời ca ngợi, quan tâm phục vụ người
khác, cách riệng những người nghèo khổ, tôn trọng thiên nhiên do Thiên Chúa tạo
thành và sống niềm vui huynh đệ. Bản luật của họ, được thánh Phan-xi-cô gợi
hứng từ năm 1221, đã được thích ứng nhiều lần qua dòng lịch sử, được ĐGH
Phao-lô VI phê chuẩn năm 1969. Số anh chị em Dòng Ba Tại Thế có khoảng một
triệu người trên thế giới.
III. DÒNG PHAN-XI-CÔ TẠI VIỆT-NAM
Trước khi có một Nhà Dòng Phan-xi-cô được lập tại Việt-nam
vào năm 1929, bóng dáng của những nhà truyền giáo áo nâu đã xuất hiện trên đất
nước chúng ta từ nhiều thế kỷ trước.
Chúng ta sẽ lấy năm 1929 làm cái mốc điểm chia sự hiện
diện Phan-sinh thành hai giai đoạn.
Giai ĐOẠN trưỚc năm 1929
Lịch sử Dòng Phan-xi-cô cho biết, từ đầu thế kỷ XIV, vào
khoảng giữa năm 1318 và 1324, một thừa sai Phan-sinh tên là Odoric de
Pordenone, trên đường từ Venise, Ý, sang Bắc-kinh, Trung-hoa, đã ghé vào
vương quốc Champa – nay là một miền đất của Việt-nam, đời vua Chế A Nan
(1318-1342).
Đến năm 1533, theo sách Khâm định Việt sử Thông giám Cương
mục, được sách Lịch sử Giáo hội Công giáo của Lm. Bùi Đức Sinh trích ghi
ở trang 348 (Phần Nhì, bản in 1999), có một nhà truyền giáo tây phương tên
là I-ni-khu đã theo đường biển vào giảng đạo tại vùng đất ngày nay thuộc
tỉnh Nam-định. Có giả thuyết cho rằng I-ni-khu là một thừa sai Phan-sinh (hoặc
Đa-minh), người Bồ-đào-nha.
Từ thế kỷ XVI đến thượng bán thế kỷ XIX, nhiều đoàn thừa
sai Phan-sinh thuộc hai quốc tịch Bồ-đào-nha và Tây-ban-nha đã đến giảng đạo
tại Việt-nam, cách riêng ở phía Nam Đàng Trong. Đáng kể nhất là dưới thời thừa
sai Phan-xi-cô Perez, tuy thuộc Hội truyền giáo Paris (MEP), nhưng cũng
là một anh em dòng Ba Phan-sinh, nên khi ngài được bổ nhiệm làm Đại diện Tông
Toà Đàng Trong và Campuchia, từ 1691 đến 1728, các anh em Phan-sinh đã có nhiều
thuận lợi trong hoạt động của mình. Khuôn mặt nổi bật trong thời này là cha Giu-se
Garcia (+1747), chính ngài đã lập nhiều họ đạo và xây dựng nhiều nhà thờ
trong miền Sài-gòn như Chợ-quán, Chợ-lớn, Bến-nghé, Rạch-cát... Các thừa sai
Phan-sinh hoạt động đồng thời với 3 đoàn thừa sai khác là thừa sai Dòng Tên,
thừa sai Paris (MEP), và thừa sai Thánh Bộ Truyền Bá Đức Tin (đoàn này qui tụ
các thừa sai thuộc nhiều dòng khác nhau, trong đó có Phan-sinh Lúp Dài). Do đó
không tránh khỏi những mâu thuẫn giữa các đoàn, không khỏi có sự tranh giành
ảnh hưởng và nhất là không có sự đồng tâm nhất trí đối với phong tục tập quán
của dân bản địa liên quan đến nghi lễ tôn giáo: thừa sai Paris thì nghiêm nhặt,
trong khi thừa sai các dòng thì thiên về thích nghi...Ngoài cha Giu-se Garcia
đã nói đến trên đây, còn có những gương mặt sáng chói khác trong các vị thừa
sai Phan-sinh thuộc đoàn của Thánh Bộ Truyền Bá Đức Tin, như cha Va-lê-ri-ô
Rist, người Đức, được Đức Cha Alexander de Alexandris, Đại Diện Tông Toà
Đàng Trong (1727-1738), cử làm Giám mục phó với quyền kế vị, qua đời và an táng
tại Hội-an; cha Phan-xi-cô del Finochietto, người Ý, tên Việt là Cố
Phan, qua đời và an táng tại họ Thủ-ngữ, Mỹ-tho. Sau hết là cha Odorico da
Collodi, người Bồ-đào-nha, tên Việt là cố Phương. Cha coi sóc họ đạo
Cái-nhum và các miền chung quanh, gồm chừng 6000 giáo dân. Thời vua Minh Mạng
cấm đạo, ngài bị bắt và bị đày lên Lao-bảo, một nơi rừng thiêng nước độc thuộc
tỉnh Quảng-trị, cùng với cha Phan-xi-cô Jaccard, cố Phan, thừa sai Paris. Ngày
25/5/1834, ngài qua đời tại nơi lưu đày vì chứng sốt rét, trong vòng tay người
bạn tù thân thương.
(Cố Phan bị xử giảo cùng một lúc với
chủng sinh Tô-ma Thiện, tại Nhan-biều, Quảng-trị, ngày 21/9/1938; cả hai đã
được ĐGH Lê-ô XIII tôn phong Á Thánh ngày 27/5/1900 và được ĐGH Gioan-Phaolô II
tôn phong Hiển Thánh ngày 19/6/1988)
Cái chết vì đạo của cha Odorico chấm dứt giai đoạn thứ
nhất của trang sử truyền giáo Phan-sinh trên đất Việt.
Giai đoẠn sau năm 1929
Tháng 11/1928, Đức Cha Colomban Dreyer, một tu sĩ
Phan-sinh, Giám mục từ năm 1923, được đặt lên kế vị Đức Cha Ayuti, vị Khâm sứ
đầu tiên tại Đông Dương mới từ trần. Biết rõ nguyện vọng của Toà Thánh về việc
mở mang đời sống tu trì tại các xứ truyền giáo, và cững biết rằng Đức Cha De
Guébriant, Bề trên cả Hội Thừa sai Paris rất lưu tâm về vấn đề này, Đức tân
Khâm sứ liền ngỏ ý với Cha Tổng Phục vụ (Bề Trên Cả Dòng AEHM) cho mời các cha
Phan-sinh người Pháp qua Đông Dương xây dựng tu viện.
Đầu năm 1929, với sự chấp thuận và khuyến khích của Đức
Cha De Guébriant, và riêng của Đức Cha An-rê Eloy, Giám mục Đại Diện Tông Toà
giáo phận Vinh, công cuộc lập một nhà dòng Phan-sinh tại Việt-nam được giao cho
Tỉnh Dòng Phê-rô (hay tỉnh dòng Paris) ở Pháp đảm nhận, với quyết định do cha
Bề trên Giám Tỉnh Ange Marie Hiral ký ngày 11/4/1929. Dự án thành lập Dòng ở
Đông Dương được Toà Thánh chấp thuận ngày 08/5/1929 và ngày 20/5/1929, Bộ Tu sĩ
ra nghị định chuẩn y.
Phái đoàn đi lập dòng gồm cha Maurice Bertin, cha Hugolin
Lemesre và tu sĩ Jean-Marie Couden. Cha Maurice Bertin, một cựu sĩ quan
hải quân, sinh năm 1870, vào tu dòng Phan-sinh sau khi giải ngũ năm 1896, thụ
phong linh mục năm 1901, hai lần đi truyền giáo tại Nhật, đang chuẩn bị lập
dòng ở Tokyo và Nagasaki thì được lệnh dẫn anh em sang lập dòng tại Việt-nam.
Phái đoàn của cha Maurice Bertin đến Việt-nam ngày
21/11/1929. Sau hai tháng tạm trú tại toà khâm sứ ở Huế, cha ra Vinh tìm đất
xây dựng nhà dòng. Năm 1931, ngài cho khởi công xây tu viện Phan-sinh đầu tiên
trên đất Việt. Khu đất nằm cách thành phố Vinh khoảng ba cây số về phía Đông
Nam, gần Quốc lộ 1, trên đường từ Vinh đi Bến Thủy. Phần đầu của công trình
được hoàn tất sau nửa năm xây dựng, và ngày được chính Đức Khâm sứ Colomban
Dreyer từ Huế ra làm phép khánh thành ngày 08/12/1931. Phần còn lại được Đức
Cha Eloy, GM giáo phận Vinh, khánh thành vào đầu tháng 8/1932. Tu viện Vinh
được dùng làm Tập viên. Nhà Tập mở khóa đầu tiên ngày 13/6/1935. Khóa tập cuối
cùng – trước khi di cư vào miền Nam – là khóa 1952-1953.
Sau tập viện Vinh, cha Maurice Bertin khởi công xây dựng
chủng viện Thanh-hoá. Trong những năm đầu, vì chưa xây được chủng viện, nên các
chủng sinh phải ở tại Vinh. Công trình xây cất chủng viện Thanh-hoá kéo dài
trong hai năm. Đến tháng 3/1935, chủng viện tạm thời ở Vinh đã được dời ra
Thanh-hoá, trả lại chức năng nhà Thử và nhà Tập cho Tu viện Vinh. Chủng viện
Thanh-hoá hoạt động được 20 năm, trước khi di cư vào miền Nam.
Cũng trong khoảng thời gian này, cha Maurice Bertin đã xây
cất cho Chị Em Dòng Nhì – dòng Thánh Clara, dòng Nữ tu kín – và cho Dòng Ba Tại
Viện, mỗi dòng một nhà, cũng ở ngay trong thành phố Vinh.
Sứ mạng thành lập Dòng Phan-xi-cô tại Việt-nam chưa chấm
dứt, đến năm 1938, cha Maurice Bertin lại bắt tay vào việc xây tu viện
Nha-trang. Nơi đây được dùng làm Triết và Thần học viện. Học viện được khai
trương vào tháng 7/1941. Đầu thập niên 50 của thế kỷ trước, nhận thấy các cơ sở
ở miền Bắc khó tồn tại, Hội Dòng nghĩ đến việc xây dựng một chủng viện bên cạnh
học viện Nha-trang. Đến đầu năm 1954, chủng viện Nha-trang được dời xuống miền
đồng bằng sông Cửu Long, đặt tại Tiểu-cần, trong giáo phận Vĩnh-long. Nhưng vì
đây là nơi đồng chua nước mặn, bất tiện về nhiều mặt, nên chỉ một năm sau,
chủng viện được đưa trở lại Nha-trang. Tiểu-cần được dùng làm nhà Tập. Học viện
Nha-trang giải thể năm 1978.
Năm 1958, một cơ sở mới được xây dựng thời cha Pacifique
Nguyễn Bình An làm Tỉnh ủy: chủng viện Phan-sinh Thủ-đức. 1959-1960 là niên
khoá đầu tiên tại chủng viện Thủ-đức.
Trở lại với cha Maurice Bertin, người đã có công xây dựng
các cơ sở đầu tiên của Dòng Phan-xi-cô tại Việt-nam, là Tỉnh ủy đầu tiên của
Chi tỉnh Phan-sinh Việt-nam, năm 1947 ngài đã được Tỉnh dòng đưa về Pháp nghỉ
dưỡng, ở tuổi 76, sau bao nhiêu lo toan vất vả và chao đảo thiếu thốn của thời
chiến tranh. Nhưng vì đã quen với khí hậu miền nhiệt đới, cha không chịu được
cái rét lạnh ở quê hương. Sau một năm làm tuyên úy cho một trường tư thục ở
Maroc, cha xin Bề-trên cho trở lại nối tiếp công việc truyền giáo tại Nhật, nơi
lần đầu tiên cha nghe tiếng Chúa gọi. Nhưng lúc ghé Sài-gòn, đoàn con cái
Việt-nam mà ngài đã có công lao sinh dưỡng đào tạo trong nếp áo dòng nâu, xin
ngài lưu lại trên giải đất mà ngài đã thương mến không kém gì nước Nhật. Và tu
viện Nha-trang được hân hạnh đón cha về an dưỡng. Cha đã qua đời tại đây ngày
08/7/1968, thọ 98 tuổi. Ngày cha về với Chúa, ba cơ sở nền tảng cha đã xây dựng
(Tập viện Vinh, Chủng viện Thanh-hóa, Học viện Nha-trang) – nếu không có giá
trị trước mặt Chúa – thì cũng đã sản sinh cho Chi tỉnh Dòng Phan-xi-cô Việt-nam
28 linh mục, 24 tu sĩ khấn trọn, 16 tu sĩ khấn tạm, 12 tập sinh và gần 300
chủng sinh, và Chi tỉnh đang tiến lên Hạt Dòng.
Giai đoẠn hiỆn nay
Năm 1969, với Quyết định do Bộ Tu sĩ ký ngày 01/01/1969,
Chi Tỉnh Dòng Anh Em Hèn Mọn Việt-nam được nâng lên Hạt Dòng tự trị và cha Pacifique
Nguyễn Bình An được đặt làm Giám Hạt tiên khởi (1969-1970).
Biến cố 30/4/1975 đánh dấu một giai đoạn mới trong lịch sử
GHCGVN nói chung và Dòng AEHM Phan-sinh nói riêng.
Vào năm 1975, Tỉnh dòng (lúc này vẫn còn là Hạt dòng) chỉ
có 6 Cộng đoàn: Nha-trang, Đa-kao, Thủ-đức, Cầu Ông Lãnh, Cù lao Giêng và
Du-sinh.
Đây là những cộng đoàn lớn ở trong thành phố hoặc ở vùng
ngoại ô. Qua nhiều Tu nghị Hạt dòng, anh em ao ước lập được những cộng đoàn nhỏ
để sống với người nghèo và giữa người nghèo nơi thôn quê, ở vùng sâu vùng xa.
Những tưởng ước mơ sẽ mãi là ước mơ, nhưng hoàn cảnh mới đã biến ước mơ thành
hiện thực.
Thế là những cộng đoàn nhỏ được hình thành tại Bình-giã,
Xuân-sơn, Xuyên-mộc... thuộc vùng Bà-rịa Vũng-tàu; tại Cư-thịnh, Suối-dầu,
Đồng-dài thuộc vùng Khánh-hoà Nha-trang; tại M’Lon, Bắc-hội, Suối-thông B thuộc
vùng Đà-lạt...
Tháng 8/1984, Hạt dòng Phan-sinh được nâng lên Tỉnh dòng.
Cha Guy Ma-rie Nguyễn Hồng Giáo, đang là Giám hạt, được đặt làm Giám
tỉnh tiên khởi (1984-1993).
Hiện nay, con số các cộng đoàn và các điểm của Tỉnh Dòng
đã lên đến 22: Thủ-đức, Đa-kao, Cầu Ông Lãnh, Cần-giờ, Văn-thánh (Sài-gòn);
Bình-giã, Xuân-sơn, Hoà-hội, Xuyên-mộc (Bà-rịa Vũng-tàu); Cù lao Giêng, Cồn-én
(An-giang); Cần-thơ; Sông-bé; Du-sinh (Đà-lạt); Vĩnh-phước, Thanh-hải,
Ngọc-thanh (Nha-trang); Cư-thịnh, Suối-dầu, Đồng-dài, Đất-sét, Đồng-trăng
(Khánh-hoà).
Các nhà huấn luyện hiện nay gồm có:
- Nhà thỉnh sinh
Xuân-sơn, hoạt động được 4 năm, từ 1994 đến 1998; từ năm 1998, được dời ra
Bình-giả. Giám sư đương nhiệm là cha Phê-rô Đậu Văn Minh (từ năm 1995).
- Nhà tập Du-sinh
hoạt động lại từ năm 1988. Khóa tập kéo dài một năm. Giám sư đương nhiệm là cha
Savio Nguyễn Chí Chức (từ năm 2004).
- Học viện Thủ-đức
hoạt động lại từ năm 1995. Giám sư đương nhiệm là cha Phao-lô Nguyễn Đình Vịnh
(từ năm 2003).
Số AEHM trong Tỉnh Dòng – theo thống kê 2004 – là 167
người, gồm 66 linh mục, 29 không linh mục, 12 giáo sĩ. Ngoài ra còn có 8 tập
sinh, 11 thỉnh sinh và 83 người đang tìm hiểu.
Giám tỉnh đương nhiệm là cha Phi Khanh Vương Đình Khởi (từ
năm 2002).
IV. CÁC NHÁNH PHAN-SINH
Thật là thiếu sót khi giới thiệu Dòng AEHM – tức là Dòng
Nhất Phan-sinh – tại Việt-nam mà không đề cập đến hai “Dòng” khác đã được nói
đến trong các phần 1 và 2. Trong Kỷ yếu “Dấu Ấn Mọn Hèn”, các “Dòng” này được
gọi là “Các Nhánh Phan-sinh”, gồm có: Dòng Clara, Dòng Phan-sinh Thừa
sai Đức Mẹ, Dòng Phan-sinh tại thế và Hội Cựu Phan-sinh.
Dòng Clara tẠi ViỆt-nam
Trong phần I, chúng ta đã biết, vào tối ngày Lễ Lá năm
1212, một người thiếu nữ con nhà quí phái đã được thánh Phan-xi-cô cắt tóc và
mặc cho chiếc áo nâu của những AEHM, tại nhà nguyện Po-xi-un-cu-la. Đó là
Clara, một thiếu nữ quý tộc thành At-xi-di, sinh ngày 16/7/1194. Cùng đi với
Clara, có người chị họ tên là Pacifica; rồi hai tuần sau đó, đến lựơt người em
gái của Clara tên là A-nê, cũng bỏ nhà theo chị. Đây là 3 nữ tu đầu tiên của
Đan-viện Đa-mi-a-nô, huynh đệ đoàn đầu tiên của Dòng Các Chị Em Nghèo Khó (còn
gọi là Các Chị Em Thanh Bần), hay Dòng Thánh Clara, Dòng Nhì của Gia đình
Phan-sinh. Lúc đầu, chị em không có bản luật nào khác ngoài Quy luật sống vắn
gọn do Phan-xi-cô viết. Từ năm 1215 đến năm 1247, Toà Thánh quy định cho các
chị em tuân giữ bản luật Biển Đức (với các khoản: nội vi nghiêm nhặt, thinh
lặng, chay tịnh và khổ chế). Năm 1247, ĐGH In-no-sen-tê IV (1243-1254) ban hành
một bản luật mới cho chị em, đặt chị em dưới quyền tài thẩm của các AEHM. Năm
1253, hai ngày trước khi Clara qua đời, Đức In-no-sen-tê IV ra sắc chỉ châu phê
Bản Luật do chính Clara soạn thảo (trong đó có đoạn nói về Đức Nghèo khó triệt
để như là một đặc ân của các chị em Clara mà các bản luật trước không nói đến).
Bà Clara đã về với Chúa ngày 11/8/1253. Hai năm sau, 1255,
ngài được ĐGH A-lê-xăng-rô IV (1254-1261) tôn phong hiển thánh.
Đối với Việt-nam, có ba thời điểm đáng ghi nhớ trong mối
tương quan với Dòng Chị Em Nghèo khó Clara:
- Cuộc tiếp xúc đầu tiên: Ngày 07/01/1645,
sáu chị em Clara người Tây-ban-nha, trên đường từ Macao về Phi-lip-pin, gặp bão
lớn, phải ghé vào bờ biển Đàng Trong tại Cửa Hàn (Đà-nẵng). Các chị đã ở lại
hơn bốn tháng, cho đến ngày 15/4/1645 mới ra đi. Cuộc tiếp xúc này đã để lại
cho người Việt, từ vua quan đến nhân dân quanh vùng, nhất là cho giáo dân, một
ý niệm tu trì của người nữ tu công giáo. Các chị đã trao cho bà Minh Đức Vương
Thái Phi (1) một chiếc áo Dòng Nhì để lưu niệm.
- Lập
Dòng: Năm 1927, Đan viện Clara ở Roubaix, miền Bắc nước Pháp, được các thừa
sai Paris chọn làm hậu thuẫn, bằng việc hy sinh và lời cầu nguyện, cho công
cuộc truyền giáo tại Đông-dương, đặc biệt tại giáo phận Vinh. Nhờ liên hệ này
mà ý định lập một đan viện tại Vinh được hình thành. Năm 1928, quyết định thành
lập được chuẩn y và cha Maurice Bertin, người sáng lập Dòng AEHM tại Vinh, đảm
nhiệm việc xây cất. Và ngày 14/10/1935, ngày mà 7 chị em Clara đầu tiên đến
Vinh, được coi là ngày thành lập Đan Viện Clara tại Việt-nam. Nhưng 15 năm sau,
tháng 12/1950, vì lý do thời cuộc, các chị em được lệnh rời Việt-nam ra tạm trú
ở nước ngoài. Các Chị Em buộc lòng trở về lại Roubaix. Cùng đi với các chị
người Pháp, có 5 chị người Việt, trong đó 1 chị đã khấn trọn, 2 chị khấn tạm và
2 thỉnh sinh.
- 22
năm sau, vào ngày 27/9/1972, 4 trong 5 chị người Việt đã ra đi năm 1950, trở về
tái lập Dòng tại Việt-nam, với một chị người Pháp. Đan viện mới được xây dựng
tại Thủ-đức, gần chủng viện Phan-xi-cô. Rồi biến cố 30/4/1975 xảy đến, kéo theo
những năm tháng lao động bên ngoài nhà dòng. Đến năm 1985, với sự thay đổi về
đường lối chính sách trong xã hội, Đan viện lần hồi trở về với ơn gọi đời sống
chiêm niệm. Nhưng phải đợi đến năm 1994, Đan viện mới được chính thức thành
lập, với luật nội vi theo Giáo luật và trực thuộc quyền tài phán của Cha Giám
tỉnh Dòng AEHM Việt-nam. Lễ nghi thành lập được cử hành ngày 30/12/1994 dưới sự
chủ toạ của Đức Cha Giám Quản (Tổng giáo phận Sài-gòn) Ni-cô-la Huỳnh Văn Nghi
và Cha Bề trên Giám Tỉnh Dòng AEHM Việt-nam, Alexis Trần Đức Hải.
Hiện nay, số Chị Em Nghèo Khó trong Đan viện là 38 người:
21 khấn trọn, 5 khấn tạm, 6 tập sinh, 3 thỉnh sinh và 3 dự tu. Bề trên đương
nhiệm là Chị Rosa Phạm Liên Nga, 51 tuổi, khấn trọn năm 1980, nhận nhiệm vụ từ
năm 2004.
Dòng Phan-sinh ThỪa sai ĐỨc MẸ
Đây là một Hội Dòng quốc tế thuộc quyền Toà Thánh, hiến
thân trọn vẹn cho việc truyền giáo khắp nơi trên thế giới bằng đời sống chiêm
niệm và hoạt động tông đồ. Khởi thủy, Hội Dòng có tên là Dòng Thừa Sai Đức Mẹ,
do Mẹ Marie De La Passion, Bề trên Giám Tỉnh Dòng Đức Mẹ Phạt Tạ, đang
hoạt động tại Ấn độ, thành lập ngày 06/01/1877, với sự ban phép của ĐGH Pi-ô IX
(1846-1878). Năm 1882, Mẹ muốn Hội Dòng được đi theo linh đạo của thánh
Phan-xi-cô, nên xin gia nhập Dòng Ba Phan-sinh; từ đó Dòng có tên là Phan-sinh
Thừa sai Đức Mẹ (FMM).
Mẹ Marie De La Passion qua đời ngày 15/11/1904. Ngày
20/10/2002, Mẹ được ĐGH Gioan-Phaolô II tôn phong Chân phước.
Năm 1932, đáp lại lời mời gọi của Đức Giám mục Giáo phận
Qui-nhơn và của các cha thừa sai Paris, 5 Nữ Tu Phan-sinh Thừa Sai Đức Mẹ đã từ
châu Âu đến Việt-nam để phục vụ các bệnh nhân phong cùi tại trại phong Qui-hoà.
Hiện nay, sau hơn 70 năm hiện diện tại Việt-nam, Tỉnh Dòng
Phan-sinh Thừa Sai Đức Mẹ Viẹt-nam có 13 cộng đoàn và 1 mái ấm cho trẻ em khiếm
thị, hoạt động trong 6 giáo phận: Sài-gòn, Xuân-lộc, Đà-lạt, Nha-trang,
Qui-nhơn và Hà-nội. Theo Niên Giám GHCGVN 2004, số Chị Em Phan-sinh Thừa Sai
Đức Mẹ tại Việt-nam là 232, trong đó: 116 khấn trọn, 35 khấn tạm, 14 tập sinh,
7 tiến tập sinh, 60 tìm hiểu. Bề trên Giám Tỉnh đương nhiệm là Chị Elizabeth
Trần Thị Quỳnh-Giao.
Dòng Phan-sinh tẠi thẾ
Người Dòng Ba Phan-sinh Tại Thế (DBPSTT) đã xuất hiện ở
Việt-nam từ những thời xa xưa. Có người DBPSTT biệt lập (như Bà Minh Đức Vương
Thái Phi trong thế kỷ thứ 17, hay Đức Cha Phan-xi-cô Perez, Đại diện Tông Toà
Gp.Đàng trong từ 1691 đến 1728); có người DBPSTT cùng nhau lập thành Huynh đệ
đoàn (như các Huynh đệ đoàn do cha Giu-se Garcia xây dựng tại các họ đạo
Chợ-quán, Cái-nhum trong thế kỷ thứ 18).
Hiện nay, tổng số anh chị em DBPSTT Việt-nam là 4.700
người, trong 11 Huynh đệ đoàn miền và 121 Huynh đệ đoàn địa phương; ngoài ra
còn 28 Huynh đệ đoàn địa phương đang phát triển.
HỘi CỰu Phan-sinh
Đó là các cựu chủng sinh, cựu đệ tử, cựu học sinh... từng
ít nhiều được đào tạo trong các nhà huấn luyện của Tỉnh dòng. Vì thấy anh em,
tuy đã đổi hướng đi, nhưng vẫn giữ tinh thần Phan-sinh trong đời sống, nên cha
Gentil Trần Anh Thi đã đề xướng thành lập Hội Cựu Phan-sinh, nhằm mục đích liên
kết và giúp anh em giữ mãi mối tình đã cùng chung sống dưới một mái trường. Hội
được chính thức nhận vào đại gia đình Phan-sinh kể từ Tu nghị Tỉnh dòng 1987...
Dần dần, vợ, con của các anh, thậm chí cả những người ngoài... cũng bị lôi cuốn
bởi lòng nhiệt tình và tình huynh đệ của các anh em và trở thành thành viên của
Hội.
Luật sống của Hội Cựu Phan-sinh, theo lời cha Giám tỉnh
đương nhiệm, Phi-Khanh Vương Đình Khởi, là “Kinh Hoà Bình”.
Thánh Phan-xi-cô At-xi-di, Tổ Phụ của Đại Gia Đình
Phan-sinh,đã an nghỉ trong Chúa chiều ngày 03/10/1226, ở tuổi 45. Hai năm trước
đó (1224), ngài được Đấng chịu đóng Đinh in 5 dấu thánh. Một năm trước đó
(1225), vào một buổi sáng, khi mặt trời chiếu tỏa trên thành phố At-xi-di, ngài
sáng tác Bài Ca Vạn Vật cũng được gọi là Bài Ca Anh Mặt Trời. Ngài đã được ĐGH
Ghê-gô-ri-ô IX (1127-1241) tôn phong lên bậc Hiển Thánh ngày 16/7/1228, hai năm
sau khi qua đời.
800 năm đã qua đi, nhưng linh đạo Phan-sinh do Thánh
Phan-xi-cô thành At-xi-di để lại cho Hội Thánh vẫn còn và sẽ mãi mãi còn rất
thời sự, không chỉ cho các thành viên của Đại Gia đình Phan-sinh mà còn cho mọi
ki-tô hữu chúng ta, cách riêng trong thời đại hôm nay. Đó là lời phát biểu của
Đức Cha Phê-rô trong thánh lễ kính Thánh Tổ phụ Phan-xi-cô, tại cộng đoàn
Du-sinh, ngày thứ Ba, 04/10, vừa qua. Trong tinh thần của linh đạo đó, VMHV xin
trích đăng lại phần cuối số 10 thư Mục vụ 2005 của HĐGMVN, để kết thúc bài giới
thiệu khá dài này về Gia Đình Phan-sinh:
“Trong một xã hội còn thiếu tôn trọng
sự thật, ki-tô hữu phải tập và nêu gương sống ngay thẳng. Trong một xã hội còn
thiếu tôn trọng sự sống con người, ki-tô hữu quyết tâm cổ võ và bảo vệ nền văn
minh sự sống. Trong một xã hội chạy theo lợi nhuận, thiếu tôn trọng phẩm giá
con người, gạt người nghèo sang bên lề cuộc sống, ki-tô hữu được mời gọi dấn
thân xây dựng nền văn minh tình thương.”
Chẳng phải đó cũng là những gì mà Thánh Phan-xi-cô dạy
chúng ta cầu xin trong Kinh Hoà Bình đó sao: “Xin cho con biết mến yêu và
phụng sự Chúa trong mọi người... để con đem yêu thương vào nơi oán thù, đem thứ
tha vào nơi lăng nhục, đem an hoà vào nơi tranh chấp, đem chân lý vào chốn lỗi
lầm... để con dọi ánh sáng vào nơi tối tăm, đem niềm vui đến chốn u
sầu...”
YU-MA
(Bản Tin Vui Mừng và Hy Vọng tháng 11/2005)
Giáo xứ Chính Tòa, Đàlạt