Sứ điệp của ĐTC Phanxicô nhân ngàyTruyền Thông Xã Hội Thế giới lần
thứ 49
(dongten.net)
Truyền thông gia
đình: Môi trường ưu việt của sự gặp gỡ trong tình yêu nhưng không
“Chủ đề gia
đình là một chủ đề nằm ngay trọng tâm của những suy tư sâu sắc trong Giáo Hội,
của quá trình chuẩn bị liên quan đến hai cuộc họp Thượng Hội Đồng Giám Mục:
cuộc họp khóa ngoại thường – vừa tổ chức – và cuộc họp khóa thường niên sẽ diễn
ra vào tháng Mười tới. Trong bối cảnh này, tôi nghĩ là thật thích hợp khi lấy
chủ đề của Ngày Truyền Thông thế giới sắp tới là về gia đình như một điểm quy
chiếu. Sau hết, gia đình là môi trường đầu tiên mà chúng ta học cách truyền
thông. Quay về khoảnh khắc nguyên khởi này có thể giúp cho việc truyền thông của
chúng ta thêm chân thực và nhân văn hơn, đồng thời cũng giúp chúng ta nhìn về
gia đình trong một cái nhìn mới.
Chúng ta có thể
lấy ý tưởng từ đoạn Tin Mừng thuật lại cuộc viếng thăm của Đức Maria dành cho
bà Elizabet (Lc 1,39-56). “Khi bà Elizabet nghe lời chào của Đức Maria, thì đứa
con trong bụng bà liền nhảy lên vui sướng, và bà Elizabet, được đầy tràn Thánh
Thần, đã cất cao giọng và nói ‘Em thật có phúc giữa muôn người phụ nữ, và người
con em đang cưu mang cũng thật có phúc’.” (cc 41-42)
Trước hết,
trình thuật này trình bày cho chúng ta thấy việc truyền thông như là một
cuộc đối thoại được gắn kết với nhau bằng ngôn ngữ cơ thể. Chính đứa trẻ, khi nhảy lên vui sướng
trong bụng bà Elizabet, là lời đáp đầu tiên dành cho lời chào của Maria. Vui
khi gặp gỡ người khác, theo một nghĩa nào đó là nguyên mẫu và biểu tượng cho mỗi
hành vi truyền thông khác, mà chúng ta học được trước cả khi chúng ta được sinh
ra. Dạ mẹ, nơi gìn giữ chúng ta, là “ngôi trường” đầu tiên dạy truyền thông, một
nơi lắng nghe và tương tác thể lý, nơi mà chúng ta bắt đầu làm quen với thế giới
bên ngoài trong một môi trường được bảo vệ, với thanh âm đảm bảo từ nhịp đập của
con tim mẹ. Sự gặp gỡ giữa hai con người này, dù rất xa nhưng vẫn thân thiết với
nhau, một cuộc gặp gỡ đầy tràn lời hứa, là kinh nghiệm truyền thông đầu tiên của
chúng ta. Đây là một kinh nghiệm mà tất cả chúng ta đều có, vì mỗi người chúng
ta đầu được sinh ra bởi một người mẹ.
Ngay cả sau khi
chúng ta đã được sinh ra trong thế giới, theo 1 nghĩa nào đó, chúng ta vẫn còn ở
trong “dạ mẹ”, đó chính là gia đình. Một cung lòng được làm nên bởi nhiều con người khác nhau
có tương quan với nhau: gia đình là “nơi mà chúng ta học cách sống
với người khác bất chấp những khác biệt” (Evangelii Gaudium, 66). Không bận tâm đến những khác biệt về giới tính và tuổi tác,
các thành viên trong gia đình đón nhận nhau bởi vì có một mối dây liên kết giữa
họ. Mức độ những tương quan này càng lớn thì những khác biệt về tuổi tác càng
cao, môi trường sống của chúng ta càng phong phú. Mối
dây này đặt nền tảng nơi lời
nói và đến lượt nó, lời
nói thắt chặt mối dây hơn. Chúng ta không tạo
ra lời nói: chúng ta sử dụng nó vì chúng ta đã nhận nó. Chính nơi gia đình
mà người ta học cách nói “ngôn ngữ mẹ đẻ”, ngôn ngữ của tổ tiên chúng ta (x. 2
Mcb 7,25.27). Trong gia đình, chúng ta nhận ra rằng có những người khác đi trước
chúng ta, họ giúp cho chúng ta có thể tồn tại và đến lượt chúng ta, chúng ta
cũng phải sinh ra sự sống và làm điều gì đó tốt đẹp và tuyệt vời. Chúng ta có
thể cho vì chúng ta đã nhận rồi, và vòng nhân đức này nằm ngay nơi tâm điểm khả
năng của gia đình trong việc truyền thông giữa các thành viên trong gia đình và
với người khác, và phổ quát hơn, nó chính là kiểu mẫu cho mọi hình thức truyền
thông.
Kinh nghiệm về
tương quan “đi trước truyền lại cho chúng ta” này cho phép các gia đình có thể
trở thành một bối cảnh, nơi đó hình thức cơ bản nhất của truyền thông – cầu nguyện – được truyền lại. Khi cha mẹ ru đứa con
mới sinh của mình vào giấc ngủ, họ thường trao phó chúng cho Thiên Chúa, để
Ngài trông đến chúng; và khi những đứa trẻ lớn hơn một chút, cha mẹ giúp chúng
cùng đọc với mình những câu kinh đơn giản, nhắc nhớ chúng biết nghĩ đến những
người khác như ông bà, họ hàng, người bệnh và người đau khổ, và những ai đang cần
sự giúp đỡ của Chúa. Như thế, nơi gia đình, phần lớn chúng ta học biết được chiều
kích tôn giáo của truyền thông, mà trong bối cảnh Kitô giáo, nó được thấm nhuần bởi tình yêu,
tình yêu mà Thiên Chúa ban xuống trên chúng ta và chúng ta trao ban cho những
người khác.
Trên hết, nơi
gia đình, chúng ta học cách ôm ấp và nâng đỡ nhau, ở bên nhau, biết được ý
nghĩa của những diễn tả nơi nét mặt và những khoảnh khắc thinh lặng, để cùng cười
và khóc với nhau, giữa những con người không hề tự chọn nhau và rất quan trọng
với nhau, giúp chúng ta hiểu được ý nghĩa của việc truyền thông như là sự
nhận biết và dựng xây tình thân hữu. Khi chúng ta rút ngắn khoảng cách, trở nên gần gũi nhau và đón
nhận nhau hơn, chúng ta sẽ cảm nghiệm được lòng biết ơn và niềm vui: từ lời
chào của Maria và từ việc đứa con trong bụng nhảy lên dẫn tới lời chúc phúc của
bà Elizabet, sau đó là bài ca Magnificat mà Đức Maria đã cất lên để ca ngợi kế hoạch
yêu thương của Thiên Chúa dành cho Mẹ và cho dân tộc Mẹ. Một tiếng “xin vâng”
được cất lên với niềm tin có một tác động giúp ta vượt lên chính mình và mở rộng
mình ra trong thế giới. “Viếng thăm” bao hàm việc mở cửa ra, không ở lại trong
nhà mình nhưng đi ra ngoài, vươn đến với người khác. Cũng tương tự như thế, gia
đình sẽ trở nên sống động khi nó vượt lên trên chính mình, và các gia đình nào
làm như thế thì thông truyền sứ điệp sự sống và hiệp thông của họ, có thể trao
ban niềm an ủi và hy vọng cho các gia đình mỏng manh hơn, và vì thế giúp xây dựng
chính Giáo Hội, là gia đình của các gia đình.
Hơn bất kỳ nơi
nào khác, gia đình là nơi chúng ta sống với nhau hằng ngày, nơi đó chúng ta kinh
nghiệm thấy những giới hạn của mình và của người khác, những vấn đề
lớn nhỏ của việc sống chung, và của việc hòa thuận. Không bao giờ có một gia
đình hoàn hảo, nhưng không nên sợ hãi sự bất toàn, yếu đuối hay thậm chí là
xung đột; nhưng chúng ta nên học cách đối diện với chúng trong tinh thần xây dựng.
Vì thế, gia đình, nơi mà chúng ta luôn yêu thương nhau, bất chấp những giới hạn
và lỗi lầm, sẽ trở nên trường dạy tha thứ. Tha thứ là một sự năng động của truyền thông, một kiểu truyền thông đã đổ vỡ, nhưng
qua việc diễn tả và đón nhận của việc hối lỗi, nó giúp phục hồi và lớn lên. Đứa
trẻ nào học được nơi gia đình cách lắng nghe người khác, nói năng lễ độ và diễn
tả quan điểm của mình mà không xem thường ý kiến của người khác, sẽ là một người
xây dựng sự đối thoại và hòa giải trong xã hội.
Liên quan đến
những giới hạn và việc truyền thông, những gia đình nào có con trẻ bị khuyết tật có nhiều thứ để dạy chúng ta. Giới
hạn về vận động, về cảm giác hay tâm thần
luôn có xu hướng khiến người ta đóng mình lại; nhưng nó cũng có thể trở thành một
trợ lực để mở ra, chia sẻ và truyền thông theo một cách thức rất riêng, nhờ
tình yêu của cha mẹ, anh chị em và bạn bè; và nó có thể giúp các trường học,
giáo xứ và các hội đoàn trở thành nơi đón nhận và quy tụ mọi người hơn mà không
loại trừ ai cả.
Trong một thế
giới, nơi là mọi người thường nguyền rủa, dùng những tà ngôn, nói xấu người
khác, gieo rắc sự bất hòa và gây độc hại cho môi trường nhân văn của chúng ta bằng
việc ngồi lê đôi mách, gia đình là trường dạy truyền
thông như là một lời chúc lành. Những nơi bị thống trị bởi sự thù hận và bạo lực, khi mà các
gia đình bị ngăn cách bởi những bức tường đá hay những bức tường hầu như không
thể xuyên thủng được của thành kiến và thù hằn, khi mà dường như luôn có đủ lý
do tốt để nói “giờ thì đủ rồi nhé”, thì lời chúc lành chứ không phải nguyền rủa,
viếng thăm chứ không phải cự tuyệt, và đón nhận chứ không phải đấu tranh, sẽ là
phương thế duy nhất giúp phá vỡ vòng xoắn của sự dữ, cho thấy rằng điều tốt
lành luôn là điều có thể và giáo dục con cái chúng ta hướng đến tình bằng hữu.
Ngày nay, các
phương tiện truyền thông hiện đại, vốn là một phần chính yếu của đời sống, cách riêng cho giới trẻ, vừa
là một trợ giúp, vừa là một trở ngại cho việc truyền thông trong gia đình và giữa các gia đình.
Phương tiện truyền thông có thể là một trở ngại nếu chúng trở thành một cách thức để
không lắng nghe người khác, tránh tương tác thể lý với người khác, chỉ muốn im
lặng và nghỉ ngơi, mà quên mất rằng “thing lặng là một yếu tố không thể thiếu của
truyền thông; thiếu nó, không thể có được những ngôn từ giàu ý nghĩa trong nội
dung.” (BENEDICT XVI, Sứ Điệp Cho Ngày Truyền Thông Xã Hội Thế Giới lần thứ 46, 24.1. 2012). Phương tiện truyền thông có thể là một trợ
giúp khi chúng giúp con người nói chuyện, chia
sẻ, tương tác với những người ở xa, để cảm ơn hay xin tha thứ hay mở cửa ra với
những cuộc gặp gỡ mới. Nhờ việc hằng ngày tái khám phá ra tầm quan trọng sống
còn của việc gặp gỡ người khác, chính là “những khởi đầu mới” này, chúng ta mới
biết sử dụng những phương tiện khoa học kỹ thuật để trợ giúp cho các tương quan
của chúng ta, hơn là để mình bị chúng lèo lái. Trong lĩnh vực này, chính cha mẹ
là nhà giáo dục chính yếu. Nhưng họ không làm điều đó một mình, cả cộng đoàn
Kitô giáo cũng được mời gọi để giúp đỡ họ để họ có thể giáo dục con cái sống
trong một môi trường truyền thông theo những tiêu chuẩn tôn trọng phẩm giá của
con người và phục vụ công ích.
Thách đố mà
chúng ta phải đối mặt hôm nay là học lại cách nói chuyện, không chỉ đơn thuần là cách cho và nhận thông tin. Cho
và nhận thông tin là một xu hướng mà các phương tiện truyền thông hiện đại có tầm
ảnh hưởng và quan trọng có thể làm được. Thông tin thì quan trọng, nhưng nó
chưa đủ, vì nó thường đơn giản hóa, đặt đối nghịch những quan điểm và góc nhìn
khác nhau cách riêng biệt, khiến cái này chống lại cái kia, hơn là giúp nhìn thấy
mọi sự trong cách nhìn tổng thể.
Nói tóm lại,
gia đình không phải là một chủ đề để người ta đưa ra ý kiến bàn thảo hay một
lãnh địa cho những tranh luận ý thức hệ, nhưng nó là một môi
trường trong đó chúng ta học cách truyền thông trong sự gần gũi và là một cơ cấu nơi truyền thông xảy ra, [đó
là] một “cộng đồng truyền thông”. [Gia đình là] một cộng đồng biết cách
đồng hành với nhau, ăn mừng với nhau và giúp nhau triển nở. Theo nghĩa này,
chúng ta có thể có lại được một cái nhìn rằng gia đình tiếp tục là một nguồn
nhân lực phong phú, chứ không chỉ một vấn đề hay một cơ cấu đang gặp khủng hoảng.
Các phương tiện truyền thông thường có xu hướng nói về gia đình như thể đó là một kiểu mẫu trừu
tượng để đón nhận hay loại trừ, bảo vệ hay tấn công, thay vì xem đó là một thực
tại sống động, hay xem nó như là một vùng ý thức hệ với nhiều ý kiến tranh cãi,
hơn là một cơ cấu nơi mà tất cả chúng ta có thể học biết ý nghĩa của việc truyền
thông trong một tình yêu cho đi và đón nhận. Chia sẻ kinh nghiệm cho nhau có
nghĩa là hiểu rằng cuộc sống của chúng ta được gắn kết với nhau như một mối duy
nhất, rằng tiếng nói của chúng ta rất nhiều, và mỗi người chúng ta là độc nhất.
Gia đình nào có
đời sống tốt đẹp, anh hùng và không có vấn đề là gia đình biết cách truyền
thông, nhờ chứng
tá của mình, nhờ nét
đẹp và sự phong phú của tương quan giữa người nam và người nữ, và giữa cha mẹ với
con cái. Chúng ta không đấu tranh để bảo vệ quá khứ, nhưng chúng ta đang làm việc,
với sự nhẫn nại và tin tưởng, để xây dựng một tương lai trong tất cả những môi
trường mà chúng ta đang sống.
Từ Vatican,
23.1.2015
Lễ nhớ Thánh
Francis de Sales.
Chuyển dịch
từ bản Ý ngữ: Pr. Lê Hoàng Nam, SJ