Đức Ki-tô và Lề Luật (11.3.2015
(Thứ tư, sau Chúa Nhật III Mùa Chay)
(dongten.net)
Đức Ki-tô và Lề Luật
(Mt 5, 17-19)
17 ”Anh
em đừng tưởng Thầy đến để bãi bỏ Luật Mô-sê hoặc lời các ngôn sứ. Thầy đến
không phải là để bãi bỏ, nhưng là để kiện toàn.
18 Vì,
Thầy bảo thật anh em, trước khi trời đất qua đi, thì một chấm một phết trong Lề
Luật cũng sẽ không qua đi, cho đến khi mọi sự được hoàn thành.
19 Vậy
ai bãi bỏ dù chỉ là một trong những điều răn nhỏ nhất ấy, và dạy người ta làm
như thế, thì sẽ bị gọi là kẻ nhỏ nhất trong Nước Trời. Còn ai tuân hành và dạy
làm như thế, thì sẽ được gọi là lớn trong Nước Trời”.
Đức Ki-tô đến
là để cho con người được sống và sống dồi dào (Ga 10, 10); thế mà con người
không thể sống mà không có Lề Luật: Lề Luật cần thiết cho sự sống con người,
nhưng cũng có thể gây ra bầu khí chết chóc và chính sự chết, khi trở thành
phương tiện, thậm chí “vũ khí” của Sự Dữ. Vì thế, Đức Ki-tô không thể nào không
có lập trường đối với Lề Luật. Và cái chết của Ngài trên Thập Giá, cũng là một
cái chết được mệnh danh là công lí của Lề Luật.
Nhưng chính khi
Ngài để cho con người lên án Ngài nhân danh Lề Luật, Ngài mặc khải cho loài người
chúng ta vấn đề lớn nhất của Lề Luật và khuôn mặt thật của Sự Dữ : Luật một khi
bị cắt đứt khỏi nguồn gốc và cùng đích, sẽ trở thành phương tiện hại người; Sự
Dữ dùng điều tốt là Lề Luật để thực hiện ý xấu (x. Rm 7, 13).
3. Biến cố Sinai và biến cố “Bài Giảng Trên Núi”
Trong “Bài Giảng
trên Núi”, sau khi công bố các mối phúc, Đức Giê-su trình bày lập trường của
mình đối với Lề Luật: “Thầy đến không phải để bãi bỏ, nhưng là hoàn tất lề luật”.
Và lời giảng dạy của Đức Giê-su về việc hoàn tất Lề Luật sẽ được ứng nghiệm nơi
chính cuộc sống của Ngài, một cuộc sống hướng tới mầu nhiệm Thập Giá.
Để giải thích cách
Ngài hoàn tất Lề Luật, Đức Giêsu đặt mình đối diện với Mười Điều Răn, vốn là
trung tâm của toàn bộ Lề Luật: “Anh em đã nghe Luật dạy người xưa rằng…Còn thầy,
thầy nói…”. Ngày nay, Mười Điều Răn vẫn còn hiện diện như bộ luật căn bản của
Giáo Hội. Dĩ nhiên, ngoài Mười Điều Răn ra, còn vô số những luật lệ khác mà người
giáo dân vẫn đọc lại vào ngày Chúa Nhật. Tuy nhiên, Đó không phải là những điều
luật thêm vào, nhưng là một giải thích hay chi tiết hóa Mười Điều Răn. Mười Điều
Răn chi phối tất cả các lề luật khác như ngọn núi vượt trên đồng bằng, hay đúng
hơn, chứa đựng tất cả những lề luật này. Chúng xuất phát từ Mười Điều Răn và trở
về với Mười Điều Răn. Chính vì thế, lề luật được Đức Giê-su hoàn tất không chỉ
là “luật cũ” của Cựu Ước, nhưng là mọi lề luật của loài người, thuộc mọi thời.
“Đã được nói cho người xưa… Nhưng Thầy nói với anh em…”[1].
Công thức này được Đức Giê-su dùng tới năm lần, nếu không kể c. 31-32 (c.
20-48). Chúng ta chỉ hiểu được tầm mức của những lời này của Đức Giêsu, nếu đặt
vào bối cảnh. Đó là những lời được công bố từ trên núi, cho các môn đệ và cho cả
đám đông nữa (x. Mt 5, 1; 7, 28). Và vì lời của Ngài đối diện trực tiếp với những
điều luật của Mười Điều Răn (x. Xh 20; Đnl 5), chúng ta không thể không so sánh
bối cảnh của Bài Giảng Trên Núi và bối cảnh của Mười Điều Răn.
Đức Giêsu đã vượt
qua mọi giới hạn có trước, nghĩa là trước đó, người ta chỉ giải thích Luật
Mô-sê; ở đây, Ngài đặt chính mình vào chỗ mà từ đó Mô-sê đã lên tiếng công bố
Mười Điều Răn.
Điều đó vẫn
chưa là mới tuyệt đối, vì Mô-sê ban luật nhân danh Đức Chúa, còn Đức Giê-su ban
luật mới nhân danh chính ngôi vị của mình. Trong những lời này, Đức Giêsu đặt
chủ thể của mình vào chủ thể của Đấng ban Lề Luật ở núi Sinai. Từ núi này đến
núi kia, biến cố mà Đức Giê-su tạo ra thật là lớn lao.
Ngoài ra, núi
Sinai còn là nơi dành cho sự hiện diện của Đức Chúa, Thiên Chúa của dân Israel[2], bởi lẽ Lề Luật sẽ là gì nếu không có sự
Hiện Diện? Con rắn làm cho con người chỉ nhớ tới luật, mà quên đi Đấng Ban Luật,
vốn là Đấng đã ban biết bao nhiêu ân huệ trước khi ban luật. Vì thế, có rất nhiều
những giải thích lời giảng dạy của Đức Giêsu, có rất nhiều những hướng dẫn thực
hành, nhưng thường bỏ quên sự hiện diện, ngôi vị của ngài, Đấng đến để phục vụ
cho sự sống con người bằng “tình yêu đến cùng”. Người nghe được mời gọi hiểu biết,
cảm mến, đi vào tương quan thiết thân với Ngài, thì mới có thể mở trí mở lòng
ra đón nhận những lời lạ lùng này của Ngài.
2. Tại sao phải hoàn tất Lề luật?
Tại sao phải
hoàn tất Lề luật? Bởi vì một đàng con người không thể sống mà không có Lề Luật,
nhưng đàng khác, con người lại “khổ sở” vì Lề Luật!
(1) Thật vậy,
trong thực tế, có người dùng Luật để hại người và kẻ đầu tiên là “Con Rắn”, đã
dùng chính lệnh truyền của Thiên Chúa để gieo rắc sự nghi ngờ, ghen tị va ham
muốn (St 3, 1-7). Chính vì thế, Sách Khải Huyền gọi Satan lả Kẻ Tố Cáo (Kh 12,
7-10). Luật được lập ra là để phục vụ cho sự sống, nhưng trong thực tế, luật trở
thành phương tiện hại người, thậm chí giết chết. Như thế, Luật bị cắt đứt khỏi
cùng đích là sự sống. Chẳng hạn, có người dùng luật “chớ giết người” để giết
người bằng cách vu cáo. Bởi lẽ, để hại người mà mình vẫn an toàn, thì không có
cách nào khác là phải dựa vào luật. Chính Đức Giê-su sẽ là nạn nhân tuyệt đối của
hành vi kết án nhân danh Lề Luật, bởi vì Ngài là Con Chiên Vô Tôi tuyệt đối:
« Chúng tôi có Lề Luật ; và chiếu theo Lề Luật, thì nó phải chết »
(Ga 19, 7)[3].
Nhưng Ngài dùng chính hành động giết Ngài nhân danh Lề Luật, để “hoàn tất” Lề
Luật, theo cách thức của Thiên Chúa.
(2) Ngoài ra,
loài người chúng ta, dưới sự mê hoặc của Sự Dữ, khi sống Lề Luật, đã cắt đứt Lề
Luật ra khỏi nguồn gốc, là tương quan ơn huệ với Thiên Chúa, qua trung gian xã
hội, Giáo Hội, Hội Dòng, gia đình… Hậu quả là, thay vì sống lề luật để bày tỏ
lòng biết ơn, để lớn lên trong tương quan tình yêu nhưng không, trong tương
quan giao ước, con người dựa vào chữ của lề luật để tạo lập sự công chính của
mình; từ đó, sẽ dẫn đến thái độ kiêu ngạo và thú vui dò xét và lên án người
khác. Đây chính là thái độ của những người Pha-ri-sêu, kinh sư và luật sĩ. Hoặc
ngược lại, chúng ta sẽ không bao giờ cảm thấy mình “công chính”, khi đối diện với
Lề Luật; vì thế, chúng ta luôn bị dày vò bởi mặc cảm tội lỗi. Chính Đức Ki-tô sẽ
hoàn tất Lề Luật cách tận căn bằng Thập Giá, để trao ban cho chúng ta sự công
chính của Ngài.
(3) Hơn nữa Lề
Luật có những giới hạn tự tại. (a) Ai trong chúng ta cũng có kinh nghiệm
này: để ngăn chặn sự dữ, dừng lại ở hành vi thôi chưa đủ, dừng lại ở hành vi giết
người hay hành vi ngoại tình thôi chưa đủ, bởi vì nguồn gốc của hành vi chính
là cõi lòng của con người. Trước khi giết người khác, người ta đã loại bỏ người
ấy ở trong lòng của mình rồi; trước khi có hành vi ngoại tình hay nhưng hành vi
phạm lỗi khác, người ta đã ham muốn trong lòng rồi. Chẳng hạn, chẳng ai trong
chúng ta đã vi phạm luật “chớ giết người”, và có lẽ đến cuối đời, chắc chắn
cũng chẳng bao giờ vi phạm. Nhưng, phải chăng như thế đã là công chính, khi mà
cõi lòng của chúng ta đầy giận hờn ghét ghen, khi mà lời nói của chúng ta gây
ra tai họa cho người khác, thậm chí có khả năng “giết chết”. Sách Huấn
Ca nói: ”Có
nhiều kẻ gục ngã vì lưỡi kiếm, nhưng làm sao sánh được với những kẻ gục ngã vì
lưỡi người? (Hc 28, 18). Và thánh Gioan nói rằng ai ghét anh em mình đã là kẻ
sát nhân rồi. Lời này của thánh Gioan là một kết luận thật chính xác từ chính lời
của Đức Giêsu nói: ai giận, mắng hay chửi anh em thì đáng bị xét xử y như người
phạm tội giết người. Bởi lẽ, khi ghét anh chị em của mình, là chúng ta đã loại
trừ người ấy ngay trong lòng của mình rồi; và nghiêm trọng hơn, lòng ghen ghét
là nọc độc gây chết chóc cho người mang nó trong người và cho cả người phải
gánh chịu nó. Chúng ta thử nghĩ xem, chúng ta sẽ rơi vào tình trạng nào khi nhận
ra rằng có ai đó ghét bỏ mình. Bởi vì lòng ghen ghét tự nó có khả năng giết chết. (b) Lề Luật qui định những điều phải làm và những điều phải tránh;
nhưng còn lại rất nhiều hành vi và hành động Lề Luật bỏ ngỏ, không qui định. Vậy,
chúng ta phải hành động theo năng động nào, nhằm mục đích gì? Năng động xấu sẽ
lẻn vào, nếu chúng ta không sống theo một năng động khác khởi đi từ con tim, là
năng động của Thần Khí, là tình yêu, là nhưng không, là vì chính Thiên Chúa,
Cha mọi người, như chính Đức Giê-su đã sống đến cùng trong mầu nhiệm Vượt Qua.
3. Đức Giê-su hoàn tất như thế nào?
Dùng Luật như
phương tiện, Con Rắn (Satan, Sự Dữ, Tội) gieo vào “tai” con người nọc độc quên
ơn, nghi ngờ Thiên Chúa, ham muốn, ghen tị và cuối cùng là vi phạm; hậu quả là chếttrong tương quan với mình, với Thiên
Chúa và với người khác; điều này đúng ở tất cả bình diện: tôn giáo, đời tu, gia
đình, xã hội). Những người thuộc về Satan cũng dùng Luật như phương tiện để hại
người khác. Ngoải ra, Con Rắn còn dựa vào Lề Luật để rình rập, gài bẫy, vu cáo,
lên án.
Trong cuộc sống,
hầu như hằng ngày chúng ta nghe đến chán chê qua báo chí, các bài diễn văn hay
các bài giảng, vô vàn những lời lên án mọi lỗi lầm của người khác, của xã hội
và thậm chí của cả loài người! Hành động này là đúng : vì có luật, có vi
phạm, thì phải dựa vào luật mà tố cáo, kết án và thì hành án phạt. Nhưng phải
chăng Luật được lập ra với chức năng chính yếu là được dùng để tố cáo và kết án
nhau ? Hơn nữa, kết án nhân danh Lề Luật, theo mặc khải Kinh Thánh, lại là
hành động đặc trưng của Satan !
Vì thế, Đức
Giêsu mời gọi chúng ta giữ Lề Luật, không chỉ ở bề ngoài, nghĩa là ở mức độ
hành vi có thể quan sát được, nhưng giữ Luật Lề khởi đi từ chốn vô hình không
ai thấy được: đó là con tim của chúng ta, là cõi lòng chúng ta, là chốn thâm
sâu nhất của chúng ta. Và như thế mới là giữ Lề Luật một cách đích thật, mới là
sống Lề Luật trong sự thật, mới là “hoàn tất Lề Luật”. Do đó, hoàn tất lề luật
theo Đức Kitô, không phải là giữ luật thật chặt chẽ hết mức, nhưng là sống tối
đa theo năng động của tình yêu Thiên Chúa, có ở nơi sâu thẳm của chúng ta, vì
chúng ta được dựng nên theo hình ảnh Thiên Chúa.
Như thế, sự
công chính đích thực mà Đức Giêsu mời gọi chúng ta sống, không hệ ở việc giữ luật
thật chi li, bởi vì nơi của sự công chính đúng hơn nằm ở trung tâm vô hình sâu
thẳm của con người. Chính con người cũng chẳng đạt tới đó được nếu chỉ với nỗ lực
riêng của mình. Chỉ có một mình Thiên Chúa mới “thanh tẩy” được chốn thâm sâu
đó của con người mà thôi.
Nhưng nào ai nhận định được các lầm lỗi
của mình ?
Xin thanh tẩy con khỏi những lầm lỗi
vuột khỏi con.
(Tv 19, 13)
Một cách tận
cùng, lời của Đức Giêsu mời gọi chúng ta đi đến tâm tình khiêm tốn, khiêm tốn với
Thiên Chúa, khiêm tốn với người khác và khiêm tốn với chính mình. Như thế, hoàn
tất không phải là bổ túc thêm, làm cho hoàn chỉnh luật đã có, cũng không phải
đưa ra một bộ luật mới đòi hỏi tận căn hơn, nhưng là đẩy luật đi đến cùng đích
của nó và để đi đến cùng, phải khởi đi từ đầu.
Hoàn tất lề luật theo Đức Kitô
không phải là giữ luật thật chặt chẽ
hết mức theo chữ viết,
nhưng là một chuyển động của Thần Khí
vượt qua Lề Luật, từ khởi đầu đến
cùng đích.
Lm Giuse Nguyễn
Văn Lộc
[1] ”Công thức” này ở đây được dịch sát bản văn Hy Lạp.
[2] Nếu khác đi, Luật sẽ không là gì cả. “Này đây, Đức Chúa đã nói với anh em mặt đối mặt, trên núi,
từ trong đám lửa”,
Mô-sê nói (Đnl 5, 4). Và dân chúng đáp lại: “Này Đức Chúa, Thiên Chúa chúng tôi, đã cho chúng tôi thấy Người
thật vinh quang và vĩ đại, và chúng tôi đã nghe tiếng của Người từ trong đám lửa.” (Đnl 5, 24).
[3] Và trước đó, đã biết bao lần, họ nhân danh luật Sa-bát, trung
tâm của Mười Điều Răn (Xh 20, 8-11), họ rình rập, lên án và lập mưu giết Đức
Giê-su (x. Mc 3, 1-6).