THĂNG
HOA CÙNG ÂM NHẠC (2)
Cùng hát lên!
Từ xưa tới nay, tiếng hát luôn là một biểu hiện
của niềm vui. Tiếng ca chỉ vang lên được khi tâm hồn thanh thản và ngập tràn
cảm xúc. Có thể là một khúc ca vui hay điệu nhạc buồn, tiếng hát vẫn như một cơ
hội mở cửa tâm hồn cho những rung động dâng trào. Không phải ai cũng biết hát,
nhưng ai cũng thích nghe hát, nhất là khi lời ca hòa hợp vào với tâm trạng của
mình. Từ thưở trong nôi, tiếng hát của mẹ đã dỗ giấc ngủ êm đềm cho bé thơ, và
tiếng hát cứ theo em suốt cuộc đời : tôi hát cho người và người hát cho tôi. Lời
thơ thành bản nhạc, cuộc sống hóa tâm tình để đưa vào dòng chảy âm nhạc những
ca khúc trữ tình ấm áp. Những lồng lộn của đấu tranh, những rạo rực khát vọng
cũng hòa lên khúc hùng ca nóng bỏng. Cả những bài ca không nốt nhạc, những lời
hát không âm thanh cũng đã góp phần làm cho cuộc đời thêm hương sắc đầy thi vị.
Thế trần đầy dẫy tiếng ca, trong đó có lời ca
chan chứa tin cậy mến và đầy ắp tâm tình cảm tạ về một Đấng đầy nhân hậu và
tuyệt đỉnh yêu thương, một Thiên Chúa Nhập Thể, một thiên đường huyền diệu của
các thánh nhân như lời sách Khải Huyền.
ĐI VÀO
DÒNG NHẠC THÁNH
Thánh nhạc là loại âm nhạc được sáng tác để
thờ phượng Thiên Chúa, nên phải biểu lộ sự thánh thiện và diễn tả được hình
thức nghệ thuật cao. Phụng vụ là buổi cầu nguyện, là cuộc gặp gỡ thần thiêng
giữa con người và Thiên Chúa. Chính bởi sự thánh thiêng đó mà tính chất quan
trọng đích thực của một buổi phụng vụ không lệ thuộc vào hình thức ca hát cầu
kỳ hoặc phô diễn các lễ nghi cho đẹp mắt, mà là dựa vào phong cách cử hành sao
cho xứng hợp, trang nghiêm và đạo đức.
Ngày trước, Thánh nhạc theo trường phái
Gregorious, nhạc đa âm cổ điển và hiện đại với nhiều hình thức khác nhau, nhạc
soạn cho đại quản cầm và các nhạc khí được công nhận, còn lời ca là các ca khúc
bình dân, phụng vụ và tôn giáo. Về sau, với cái nhìn đại đồng hơn của công đồng
Vatican đệ nhị, thánh nhạc cũng được uyển chuyển để phù hợp với văn hóa của mỗi
dân tộc dù vẫn có quy chế và nguyên tắc chung của giáo hội.
Trong những thập niên trước đây, dòng nhạc
thánh ca Việt
HÁT LÀ
HAI LẦN CẦU NGUYỆN
Quả vậy, các buổi phụng vụ sẽ ‘có hồn’ hơn nếu mọi người tham dự
cùng tích cực đối đáp, ca hát. Nhất là khi mỗi người đều cảm được từng lời mình
đọc, hát…như là chính tiếng nói từ cõi lòng tâm sự với Thiên Chúa. Muốn được
như thế, vai trò của ca đoàn, của người hướng dẫn phụng vụ rất nặng nề vì phải
làm sao cho mọi người cùng ‘hướng tâm hồn lên’. Có ca đoàn thì thích có những
bài hát mới, những nét độc đáo riêng nên chuẩn bị món ăn tinh thần thật kỹ.
Tuần nào cũng có bài hát mới, có khi bài cũ nhưng điều chỉnh cung điệu tí cho
mới. Người thích nghe nhạc thì tấm tắc khen hay, nhưng người thích hát để cầu
nguyện hai lần thì chưng hửng. Có thuộc đâu mà hát chung, mà lỡ bài bị đổi cung
giọng chút thì mình lỡ nhịp ngay. Thôi thì đành…hát nhép để cùng thông công
vậy!
Nếu có dịp di nơi này nơi khác và có tham dự phụng vụ cùng các cộng
đoàn, chúng ta có thể học hỏi thêm về cách tổ chức giờ cầu nguyện thật sinh
động. Trong một nhà thờ vùng sâu tại Thái Lan, số người tham dự chừng vài trăm
người, nhưng cả già trẻ lớn bé đều cầm sách hát và vươn giọng theo với cung
đàn. Những bài thánh ca đã được tuyển lựa theo phụng vụ và chắc là rất quen
thuộc. Ngay tại miền sông nước Đầm Dơi, Cái Nước, tôi cũng bắt gặp những buổi
phụng vụ thật trang trọng ngay trong những thánh lễ thường ngày. Tuy có đan
chen một vài giọng chưa đạt tiêu chuẩn ‘ai-đồn’ (Idol), nhưng mỗi người có cách ca tụng riêng bởi cả những hạn hẹp
của khả năng.
Đồng ý rằng ca đoàn có thể lựa chọn những bài ca cho phù hợp với
chủ đề phụng vụ mỗi ngày, nhưng không có nghĩa là cá biệt hóa tất cả. Những bài
hát đáp ca, những câu tung hô là phần của cộng đoàn thì hãy dành cho cộng đoàn.
Ý nghĩa phụng vụ lời Chúa rất sâu sa, ‘Chúa nói với ta và ta thưa cùng Chúa”.
Chúa nói thì có thể nghe đấy mà ta thì không nói được câu nào. Không có được
‘tiếng nói chung’ thì có tiếng nói riêng thôi hoặc lim dim nương theo tiếng
nhạc xập xình bên tai. Và câu xướng trước bài Tin Mừng thì cần biểu lộ niềm vui
khi vang lời Alleluia, phần này cần hát thì thường người ta chỉ đọc. Chính vì
không được huấn luyện hoặc chuẩn bị trước cho thánh lễ hoặc buổi phụng vụ, nên
người giáo dân thường tham dự cách ù lì, không tích cực và có lẽ cũng chẳng mấy
mến chuộng sinh hoạt thần thiêng này!
Về vấn đề này thì theo tôi, vị chủ tế phải phát huy được vai trò
“nhạc trưởng” hoặc xa hơn nữa là cha xứ, người có trách nhiệm điều hành và tổ
chức phụng vụ cho giáo xứ. Bên cạnh cha xứ, rất cần những người hiểu biết về
phụng vụ và ca hát để dẫn buổi cầu nguyện cho liền lạc, phong phú. Không phải cha xứ nào cũng là nhạc sĩ
hay ca sĩ mà đòi hỏi ngài hát hay, nhưng cha xứ cần thông thạo cách tổ chức và
giao trách nhiệm cho những người có năng lực phục vụ cộng đoàn. Chỉ có phần mà
cha không ‘bán cái’ cho ai được là phần giảng thuyết, bài giảng của cha sẽ thấm
hơn, hấp dẫn hơn khi có chất hùng biện và cung giọng trầm bổng dễ nghe. Cách
nói khiêm tốn cứ rù rù như hụt hơi khiến cả cái mi cờ rô cũng không hút nổi
tiếng, thì chắc cũng làm khổ cái tai của cử tọa không ít. Về điểm này thì đề
nghị quý vị trong vai trò chủ tế nên lấy chuẩn cung La (diapason) để mở đầu cho
các lời chào hay giọng đọc, khi đó phần xướng đáp của cộng đoàn cũng ‘râm ran’
hơn.
Tiếp nữa là đến vai trò quan yếu của ca đoàn hay người dẫn lễ. Việc
chọn bài hát cho phù hợp với ý nghĩa phụng vụ là cần thiết. Không thể lễ Thánh
Tâm mà cứ đưa ‘mẹ ơi con yêu mẹ’ ra hát, nhưng những bài hát trong thánh lễ
phải được cả cộng đoàn cùng hát. Nên chăng có một ít phút tập hát cho cộng đoàn
trước khi cử hành phụng vụ? Đã có nhiều thánh đường in sách hát cộng đồng gồm
những bài thánh ca quen thuộc, chỉ cần ghi số trang hay số bài là cả cộng đoàn
cùng mở sách hát vang. Cũng có nơi hiện đại hơn với những màn hình rộng đặt
nhiều nơi trong nhà thờ và lời bài hát cứ lần lượt hiện ra như karaoke…xem ra
cũng hiệu quả lắm. Điều quan trọng là ‘kích hoạt’ được sự tích cực của cộng
đoàn khi tham dự phụng vụ. Nét bề ngoài thể nào chẳng thấm nhiễm vào bên trong,
để bề trong căng tràn sẽ tỏa ra bề ngoài…
Nhạc công. Chắc phải thêm một từ nữa là nhạc công thánh ca, một vai
trò độc đáo góp phần không nhỏ làm sinh động bầu khí phụng vụ. Người này có thể
sử dụng thành thạo đàn phong cầm hay keyboard cũng đủ. Ở Việt
Tại các nhà thờ ở Pháp, nhạc công phải là người đã qua đào tạo và
có chứng chỉ chuyên môn mới được đệm đàn trong thánh đường. Dĩ nhiên họ được
trả lương xứng đáng. Ở Việt
Cuối cùng là chức vụ của cộng đoàn.
Cộng đoàn là đối tượng trung tâm để mọi tổ chức, lễ nghi cần quan
tâm. Phụng vụ là buổi tôn thờ Giavê, nhưng cũng là cơ hội để hướng cộng đoàn
đồng tâm hợp nhất trong ý hướng tôn thờ ấy. Không có cộng đoàn, mọi tổ chức mất
dần hết ý nghĩa.
Cộng đoàn là một tập thể phức hợp, gồm nhiều giới, nhiều trình độ
và cả phong cách cũng khác biệt. Do đó hướng dẫn thánh ca cho cộng đoàn cũng
cần có nghệ thuật riêng. Cộng đoàn rất dễ bị lôi kéo sai cung lạc giọng, nhất
là những bài hát cộng đồng quen thuộc. Không có sự hướng dẫn cụ thể, các bài
hát sẽ kéo dài lê thê và có khi làm mất cả ý nghĩa của bài hát. Thí dụ kinh
Vinh danh trong các lễ kính – lễ trọng, nếu được hát như lối viết của Đức cha
Hòa cho bộ lễ Seraphim thì không rời rạc, nhưng các cộng đoàn lại ‘ad libitum’
quá nhiều khiến những người quen hát đúng thường bị …lỡ tàu! Có lần thử đọ thời
gian khi hát kinh Vinh danh bằng dòng nhạc chuẩn và dòng nhạc cộng đoàn, tôi
nhận ra dòng nhạc chuẩn chỉ mất một nửa thời gian của cộng đoàn.
Thế nên cộng đoàn cũng cần có nhạc trưởng điều khiển trong các buổi
phụng vụ. Hãy gửi cho cộng đoàn những bài thánh ca để họ được cầu nguyện hai
lần. Tuy rằng trình độ ca hát của cộng đoàn cách chung thì chẳng đặc sắc lắm,
nhưng chính cái đơn sơ và thành kính của lời cầu nguyện cộng đồng lại khiến đất
trời gần gũi nhau hơn. Vậy những vị hữu trách hãy tìm cách trả lại cho cộng
đoàn chức vụ cao quý của họ, để chính họ cũng thi hành chức vụ tư tế cộng đồng
khi tham dự phụng vụ. chứ không thụ động là chỉ nghe hay xem lễ mà thôi.
Để kết, xin cùng tôi hát lại lời Thánh vịnh 103 để bày tỏ tâm hồn
mình :
Suốt cuộc đời, tôi sẽ ca mừng Chúa
sống ngày nào, xin đàn hát kính Thiên Chúa của tôi.
Nguyện tiếng lòng tôi làm cho Người vui thỏa,
đối với tôi, niềm vui là chính Chúa.
14/9/2010
jtrinhan