Trần Thái Tông (1218-1277) là vị vua
đầu tiên của triều Trần, người rất chăm chỉ học tập, trong bài tựa kinh Kim
Cang Tam-muội, nhà vua viết:
“Trẫm lo việc chăn dân, mỗi lúc gian
nan thường lăn lóc trong công việc, quên cả sớm chiều. Công việc thì có hàng
vạn thứ mà thì giờ nhàn rỗi không có được bao lăm. Siêng công việc, tiếc ngày
giờ, Trẫm cố học hành thêm. Chữ nghĩa thì chưa biết được bao lăm, cho nên ban
đêm đến giờ khuya vẫn còn phải thức để đọc sách; học sách Nho rồi còn học kinh
Phật.”
Trong cuộc đời, ngoài việc trị nước,
an dân, lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ lần thứ nhất. Người đã
viết sách, để lại cho hậu thế những tác phẩm sau :
1. Thiền Tông Chỉ Nam
2. Kim Cang Tam-muội Kinh chú giải
3. Lục Thời Sám Hối Khoa Nghi
4. Bình Đẳng Lễ Sám Văn
5. Khóa Hư Lục
6.Thi
tập
Lời bàn :
Con người khi
sinh ra thì bản tính khá giống nhau , nhưng sẽ biến đổi
khác nhau nhờ học hỏi, thói quen, kinh nghiệm, tu tâm dưỡng tính ; Nhờ học
tập sẽ có tri thức và dễ trở thành người tốt.Người hiếu học như kẻ leo núi, càng
lên cao càng nhìn được xa, để có thể phán đoán, xử sự không sai lầm cho mình và
cho người. Vua Trần Thái Tông đã siêng năng học hỏi, trước là để tu thân, trau
dồi đức hạnh, sau mới có thể dẫn dắt thiên hạ sống cảnh thái bình. Những gì không
biết phải học, những gì không hiểu phải hỏi. Đức Khổng Tử khi bước vào Thái Miếu
« mỗi việc đều hỏi », còn hỏi những điều người ta đều biết ; Có kẻ chế
nhạo rằng : Người đã uyên bác mà lại đi hỏi người khác. Người chỉ trả lời
« Đây chính là Lễ ». Lễ ở đây không chỉ là việc tế tự, mà còn là phong tục
tập quán, là điển lệ pháp chế, là điều hợp với lẽ phải. Trên hết, lễ là sự thành
thực, ngay thẳng, là « cái thực của nghĩa ». Khác với luật pháp trừng
trị những sự việc đã có rồi, lễ nghĩa có mục đích giáo dục ngăn ngừa được việc
xấu chưa xảy ra. Khổng Tử rất trọng lễ, hỏi để khỏi thất lễ. « Biết thì nói
là biết, không biết thì nói mình không biết ». Biết không phải chỉ để đó
hoặc khoe khoang tự cao, mà để đem ra thực hành : « tri hành hợp nhất ».
Đó mới thực là quân tử chính danh.
Nguyễn Hoài Nam