BA NHÂN ĐỨC ĐỐI THẦN

TRONG ĐỜI SỐNG KITÔ HỮU

III. ĐỨC MẾN

“Có được tất cả đức tin đến chuyển núi dời non,

mà không có đức mến, thì tôi cũng chẳng là gì.” (1Cr 13, 2)

 

Mọi người được sinh ra bởi tình yêu và cho tình yêu. Căn tính của con người là tình yêu. Lề luật tối cao để triển nở cuộc sống toàn diện cũng là tình yêu. Con người nhờ có lý trí nên vượt lên trên các loài thụ tạo, nhưng sống nhờ tình yêu hơn là nhờ hiểu biết. Tình yêu trở thành nhu cầu thiết yếu và động lực chính yếu cho mọi hoạt động của con người, làm cho con người trở nên chính mình và đạt đến cùng đích đời mình. Đức Gioan Phaolô II xác định: “Con người không thể sống mà thiếu vắng tình yêu. Họ sẽ không hiểu họ là gì, sẽ cảm thấy cuộc đời họ là vô nghĩa, nếu họ không đón nhận mạc khải tình yêu, không gặp gỡ tình yêu, không cảm nghiệm tình yêu, không đồng hoá tình yêu, không mạnh dạn tham dự vào tình yêu”(RH 10).

1. Thuật ngữ “Đức Mến”

Đức Mến (ái đức) trong tiếng Hán - Nôm với ý chính như sau:

Đức (德): ơn. Mến (爱): yêu thương.

Đức Mến: ơn yêu thương.

Xét về căn ngữ, Đức Mến có một lịch sử hình thành riêng từ Thánh Kinh. Để chỉ về tình yêu, Thánh Kinh Hipri sử dụng động từ ahab và danh từ ahabah. Sách Đệ nhị luật dùng ahab và ahabah để diễn tả tình yêu giữa Thiên Chúa và dân Ngài. Bản Kinh Thánh Bảy Mươi đã dịch ahab, ahabah qua tiếng Hy Lạp thành agapao, agape. Để nói về tình yêu, đặc biệt là tình yêu nam nữ, người Hy Lạp xưa thường dùng từ Eros[1].

Từ Eros được nhắc đến hai lần trong Cựu Ước, nhưng nó không còn xuất hiện nữa trong Tân Ước. Trong ba từ diễn tả tình yêu trong tiếng Hy Lạp: Eros (έρως) Philia (φιλία)và Agape (αγάπη), các sách Tân Ước chỉ dùng từ Agape, là một từ rất ít dùng trong thường ngữ Hy Lạp. Còn từ Philia được thánh Gioan dùng để diễn tả tình bằng hữu giữa Đức Giêsu với các môn đệ (Ga 21,15-18) và được thánh Matthêu dùng để chỉ tình yêu gia đình hay huynh đệ trong cộng đoàn (Mt 10,37).

Dù chủ đề tình yêu đã được luận bàn sâu rộng trong văn chương thế giới, cách riêng trong văn minh Hy Lạp và Rôma, nhưng vẫn còn điều gì thiếu sót. Vì vậy, các tác giả Tân Ước phải chọn một danh từ mới là Agape (dùng 117 lần) và động từ Agapetos (dùng 137 lần) để diễn tả tình yêu Thiên Chúa.

Tiếng Việt cũng rất dồi dào từ ngữ để diễn tả về tình yêu, nhưng xem ra không có từ nào tương đương với Agape (Hy lạp) hoặc Caritas (Latinh) để biểu hiện như danh hiệu của Thiên Chúa: “Deus Caritas Est”, (Thiên Chúa Là Tình Yêu). Đó là danh từ duy nhất mà Tân Ước sử dụng (agape/caritas) để diễn tả vừa bản tính Thiên Chúa, vừa là cách cư xử của Ngài với con người, vừa là cách chúng ta phải cư xử với Thiên Chúa và tha nhân.

Sở dĩ chọn ra một từ riêng biệt, vì muốn nói lên sự độc nhất vô nhị của tình yêu Thiên Chúa, mà không có thực tại nào trên đời có thể so sánh. Chẳng hạn ta yêu ai là vì cảm thấy bị thu hút bởi điều gì tốt lành nơi họ. Còn tình yêu Thiên Chúa không bị thu hút bởi điều tốt lành bên ngoài, nhưng chính tình yêu Ngài đã dựng nên điều tốt lành, không chỉ qua việc tạo dựng, qua việc trao ban sự sống, mà nhất là qua việc trao ban Con Một của Ngài (x. Ga 3,16). Ngài yêu thương con người như chính Con Ngài, và cho họ khả năng tiếp nhận tình yêu ấy để yêu thương như Ngài.

2. Ý nghĩa của tình yêu trong Đức Mến

Thiên Chúa là Tình Yêu, nên“Tình yêu là điều duy nhất có thể lấp đầy trái tim con người và giúp con người xích lại gần nhau hơn. Khi chúng ta lãng quên Thiên Chúa, chúng ta đánh mất hy vọng và không thể yêu thương người khác”[2].

Đức Mến không phải là thứ tình yêu thường tình được diễn cảm theo bản năng, nhưng là tình yêu sâu đậm và bền vững bắt nguồn từ Thiên Chúa, Đấng đã yêu thương nhân loại chúng ta bằng một tình yêu thuần khiết, vô giới hạn, cụ thể qua việc sáng tạo và cứu chuộc. Thiên Chúa đã ghi khắc tình yêu của Người vào lòng mỗi người chúng ta, nhưng nó còn phải được tinh luyện hằng ngày để đạt tới tầm vóc của Đức Kitô, Đấng đã hiến mình vì yêu.

- Đức Mến theo Thánh Phaolô

Tất cả 14 thư của thánh Phaolô sắp theo thứ tự từ dài đến ngắn là giáo huấn súc tích về Đức Mến. Tuyệt vời nhất là “Bài Ca Đức Mến” (1Cr 13,1-13). Bài ca này có ba đợt sóng nối tiếp nhau:

-  Đức Mến cao quí hơn tất cả (1-3): không đức mến thì mọi tài năng, công đức, ngay cả hy sinh mạng sống cũng thành không.

-  Đức Mến là mẹ các nhân đức (4-7): diễn tả một tâm hồn thật cao đẹp, gồm 8 điều không và 7 điều có:

+  8 điều không: không ghen tương, không vênh vang, không tự đắc, không làm điều bất chính, không tìm tư lợi, không nóng giận, không nuôi hận thù, không mừng khi thấy điều gian ác.

+  7 điều có: nhẫn nhục, hiền hậu, vui khi thấy điều chân thật, tha thứ, tin tưởng, hy vọng, chịu đựng. 

-  Đức Mến tồn tại muôn đời (8-13). Đây là tính cách trường tồn tuyệt đối, trọn vẹn tuyệt đối và ưu việt tuyệt đối của tình yêu. Đức Mến là ngọn lửa nung nấu đức tin, là ánh sáng soi chiếu Đức Cậy, để hướng đến đích điểm là Thiên Chúa Ba Ngôi.

Đức Mến cao vượt hơn tất cả mọi hồng ân đặc sủng (1Cr 12, 31), cao hơn cả Đức tin và Đức cậy (1Cr 13,3). Đức mến là nhân đức tóm kết mọi giới luật. Đức mến là tình yêu Thiên Chúa cắm rễ sâu trong tim ta, giúp ta thống nhất các động cơ khác nhau, thúc đẩy sự khát khao tìm kiếm Đấng mà ta yêu mến, và mời gọi ta biến tất cả thành tình yêu của con thảo và huynh đệ (1Cr 13,4-6).

- Theo thánh Gioan.

Thánh Gioan xác quyết: “Tình yêu bắt nguồn từ Thiên Chúa. Phàm ai yêu thương, thì đã được Thiên Chúa sinh ra, và người ấy biết Thiên Chúa. Ai không yêu thương là không biết Thiên Chúa, vì Thiên Chúa là tình yêu” (1 Ga 4,7-8).

Thánh Gioan giải thích tiếp: “Tình yêu của Thiên Chúa đối với chúng ta được biểu lộ như thế này: Thiên Chúa đã sai Con Một đến thế gian để nhờ Con Một của Người mà chúng ta được sống... Nếu Thiên Chúa đã yêu thương chúng ta như thế, chúng ta cũng phải yêu thương nhau” (1Ga 4,9-11). Như vậy, tình yêu trong Đức Mến là tình yêu gắn chặt làm một giữa ta với Thiên Chúa và tha nhân, và mẫu mực tuyệt vời chính là Thầy Giêsu: “Thầy ban cho anh em một điều răn mới là anh em hãy thương yêu nhau như Thầy đã yêu thương anh em” (Ga 13,35).

Không phải bất cứ thứ tình yêu nào mà chúng ta muốn có, nhưng là tình yêu “như Thầy đã yêu thương”. Cuộc đời sẽ ảm đạm, u buồn, và tối tăm biết bao khi ta không thể yêu thương được. Nhưng nếu yêu thương theo cảm tính, cảm hứng, yêu không đúng hướng và đúng cách, không chân thật và sâu xa, hoặc yêu như mình muốn yêu, thì chỉ gây thêm thống khổ và nghiệt ngã cho nhau. Vì thế, mô mẫu của tình yêu là phải “yêu như Thầy.”. Đó chính là tình yêu của Đức Mến: “Ðức Mến bảo đảm thanh luyện và nâng khả năng yêu thương của con người lên mức hoàn thiện siêu nhiên, trở thành tình yêu thiêng liêng” (GLCG 1827).

Thánh Phanxicô Salê diễn tả về Đức Mến như sau:

Con người là sự hoàn mỹ của vũ trụ;

Tinh thần là sự hoàn mỹ của con người;

Tình yêu là sự hoàn mỹ của tinh thần;

Và Đức Mến là sự hoàn mỹ của tình yêu;

Bởi vậy yêu mến Chúa là cùng đích của sự hoàn mỹ [3].

Đức mến là chính sự hiện diện của Thiên Chúa trong ta. Ngài giúp ta sàng lọc những động cơ thấp hèn và thúc đẩy ta vượt ra khỏi sự cuộn tròn trên chính mình. Như tình mẫu tử, đức mến hướng ta đến người khác, một cách nhẹ nhàng, nhưng cũng mãnh liệt để hiến thân cho những gì là thiện hảo.

2. Đức Mến trong mọi tương quan

- Với Thiên Chúa. Yêu mến Thiên Chúa vì chính Thiên Chúa, vì giá trị tuyệt đối và sự tốt lành vô biên của Ngài (x. Mt 22,37), vì lòng nhân hậu của Ngài đối với chúng ta (x. 1Ga 4,19). Yêu mến Thiên Chúa cũng chính là yêu điều Ngài yêu, muốn điều Ngài muốn. Cụ thể là yêu mến Đức Kitô: “Vì Người, tôi đành mất hết, và tôi coi tất cả như rác, để được Đức Kitô” (Pl 3,8).

- Với chính mình. Đức Mến đòi ta phải yêu mình hơn yêu tha nhân. Vì chính mình được Chúa yêu, nên ta phải yêu mình với tình yêu của Chúa. Nếu không biết yêu mình, làm sao ta có thể yêu tha nhân “như chính mình”? Yêu mình không phải là chiều chuộng mình, mà là yêu phần rỗi của mình, nên không ngại từ bỏ mình, vác thập giá, và hy sinh chính mình. Tình yêu là hiệp nhất, nên yêu mình là cách thức và là căn nguyên hợp nhất.

- Với tha nhân. Yêu mến Thiên Chúa và yêu mến tha nhân vẫn là một tình yêu phát xuất từ Thiên Chúa. Không phải chúng ta yêu tha nhân mà chính Thiên Chúa yêu mến họ trong chúng ta. Tha nhân không phải là phương tiện để yêu mến Thiên Chúa, nhưng là cứu cánh. Nên ta chỉ thực sự yêu tha nhân vì chính họ, cũng là yêu mến Thiên Chúa trong chính tha nhân.

- Với vũ trụ vạn vật. Yêu mến Thiên Chúa khiến ta yêu mến muôn loài muôn vật trong vũ trụ mà Ngài đã tạo thành (GS 37, 4). Mỗi người là một tổng thể hay một hợp thể của toàn thể vũ trụ. Mọi sự ở trong ta và ta ở trong mọi sự. Bản thân, tha nhân, vạn vật, tự bản chất đã liên kết làm một trong Thiên Chúa. (x.1Cr 3, 22-23).

Trong tương quan mầu nhiệm như vậy, nên bất cứ hành vi nào ngược với Đức Mến đều là tội lỗi. Sự thánh thiện cũng vậy, không hệ tại ở các đặc sủng hay hiện tượng thần bí, nhưng là sống Đức Mến ở mức độ cuối cùng. Vì thế, Đức Mến là “hồn” của các nhân đức (x. 1Cr 3,1-3). Một công việc được đánh giá cao không dựa vào thành tích lớn lao, nhưng dựa vào lòng mến.

3. Suy tư về Đức Mến

Đức Mến là lý tưởng thiện toàn mà chúng ta mỗi ngày phải từng bước xích lại gần hơn. Cần chấp nhận sự yếu đuối và thất bại của mình mà không buồn phiền, thất vọng. Khi được đức mến chiếm hữu, ta sẽ tràn đầy quyền năng của tình yêu: có thể làm bất cứ việc gì, đương đầu với bất cứ điều gì, chịu đựng bất cứ cái gì, để đem lại thiện ích cho mình và tha nhân. Mọi sự rồi sẽ qua đi, nhưng lời nói yêu thương, việc làm yêu mến sẽ tồn tại muôn đời.

- Tình yêu và  việc làm

Vấn đề được nêu lên: Đức Mến cốt yếu ở “tình” hay ở “việc”? Thánh Gioan khuyên: “Chúng ta đừng yêu thương nơi đầu môi chót lưỡi, nhưng phải yêu thương cách chân thật và bằng việc làm” (1Ga 3,18). Nhưng khi quá chú trọng đến công việc, ta lại quên nguồn gốc của nó là tình yêu. Nếu người làm cha làm chồng mà quá bận rộn công việc, không còn giờ bên vợ con, thiếu quan tâm và cử chỉ ân cần, hay nóng nảy, gắt gỏng, như vậy ông có thật sự yêu vợ con? Vợ con có cảm nhận được tình yêu của ông?  

Đức Mến phải chứng tỏ qua những công việc cụ thể (bao hàm hành động, thái độ, cử chỉ, hành vi, ánh mắt, lời nói) nói lên lòng ưu ái. Tuy nhiên, hành vi cốt yếu của Đức Mến là “yêu” chứ không phải “việc”. Mến Chúa là như thế, ưu tiên không phải là công việc của Chúa, mà là chính Chúa. Ta có thể làm mọi việc bác ái, nhưng chưa chắc đã có tình yêu. Vì thế, ngay những người tật nguyền, đau ốm, già yếu, dù không còn làm được gì, nhưng họ vẫn có thể sống một tình yêu mến cao độ.

Cũng vậy, ta có thể ôm ấp hết mọi người trong con tim, cho dù ta không thể giúp đỡ hết mọi người theo nhu cầu của họ. Mặt khác, khi nói đến tâm tình, ta nên hiểu về ý chí chứ không phải là cảm xúc đơn thuần. Yêu tha nhân không phải chỉ chứng tỏ qua những công việc bên ngoài, nhưng cốt yếu là tâm tình. Chính tâm tình định hướng cho mọi công việc phải thực hiện như thế nào.

- Đức Mến và sự thật

Yêu mến Thiên Chúa cũng chính là yêu mến sự thật (2Tx 2,10), vì Thiên Chúa là Đấng chân thật, Ngài yêu thích tâm hồn chân thật (x. Tv 51,8). Sự thật là ánh sáng trao ban ý nghĩa và giá trị cho tình yêu. Không có sự thật, tình yêu hóa thành cảm tính, trở thành vỏ ốc trống rỗng, chỉ là sự lấp đầy những gì mình yêu thích. Đó là nguy cơ lớn mà tình yêu phải đối mặt trong một nền văn hóa thiếu sự thật hay chân lý. Vì khi đó “tình yêu” trở thành tế vật cho những xúc cảm và lập trường chủ quan, một từ ngữ bị lạm dụng và nát vụn đến độ mang ý nghĩa đối nghịch.

Sự thật giải thoát tình yêu khỏi sự hạn hẹp của chủ nghĩa duy cảm, là thứ tước đoạt nội dung xã hội và tương giao của tình yêu. Sự thật cũng giải thoát tình yêu khỏi thứ chủ thuyết duy tín, tước đoạt ý nghĩa nhân văn và vũ trụ của tình yêu, ngăn chận tình yêu có tầm nhìn nhân bản và phổ quát. Trong sự thật, tình yêu phản ánh niềm tin vào Thiên Chúa, Đấng vừa là Agape - Tình Yêu, vừa là Logos - Lời Chân Lý. (DCE 3).

Đức Mến là nền tảng mọi nhân đức, nên nó biểu hiện cốt lõi bên trong hơn là những hành vi bên ngoài; biểu lộ tâm hồn hơn là với kiểu cách hành động. Tuy Đức Mến không nói với chúng ta những gì phải làm cách cụ thể, nhưng điều cơ bản là nó giải tỏa áp lực của tính duy ngã, thúc đẩy ta sống trung tín, công bằng tiết độ, nhiệt tình, can đảm... “Như nước dập tắt lửa thế nào thì Đức Mến cũng tiêu hủy tội lỗi như thế.” (Thánh Gioan Thiên Chúa).

4. Sống Đức Mến

Trong tác phẩm Anh em nhà Karamazov của Dostoevsky có đoạn như sau: “Bạn phải yêu thương tất cả những gì mà Thiên Chúa đã tạo dựng nên. Nếu bạn yêu thương tất cả mọi sự, thì bạn cũng sẽ nắm bắt được mầu nhiệm có trong tất cả mọi sự”. Nhà danh họa Van Gogh, đã nói một câu tương tự: “Cách thức tốt nhất để nhận biết Thiên Chúa là yêu thương tất cả”.

Tình yêu là một điều rất tự nhiên trong đời sống con người, ai chẳng muốn yêu và được yêu, vì tình yêu đem lại niềm vui và hạnh phúc cho nhau. Tuy nhiên, khi đi vào cuộc sống với những va chạm, tình yêu dễ bị lệch lạc, và nhiều khi mâu thuẫn ngay trong chính mình. Tội lỗi đã làm hư hỏng từ bên trong con người, nên tình yêu cũng dễ bị hoen ố và hư hoại.

Thông điệp Deus Caritas est cho thấy: chưa bao giờ hai chữ “tình yêu” bị lạm dụng như ngày hôm nay. “Yêu” là một từ ngữ được sử dụng nhiều nhất, nhưng lại dễ gây hiểu lầm nhất. Có nhiều loại “tình” chỉ là sự trá hình của tình yêu đích thực. Để biết yêu và đón nhận tình yêu đúng nghĩa thì quả thực gian nan, trắc trở:“Đoạn trường ai có qua cầu mới hay”. Để yêu thương thì phải chấp nhận đau thương. Tuy nhiên, chiến thắng sau cùng vẫn là tình yêu. Tình yêu đem lại cho ta một sự sống mới trong an bình và hạnh phúc, đưa ta tới một khung trời tươi sáng và hưởng kiến Thiên Chúa sau đêm dài của thử thách và thanh luyện.

Chúng ta không bao giờ gặp được tình yêu trong tình trạng đã tốt đẹp và sẵn có, nhưng phải làm tăng trưởng mãi, vì là một tiến trình vươn tới sự hoàn thiện. Đã là tình yêu của Đức mến thì không mong chiếm hữu mà tìm thấy niềm vui trong sự trao ban. Tình yêu này vẫn tỏa lan khi người khác không đáp trả, không biết ơn, không dễ thương, không xứng đáng.

- Tình mến của người Samari nhân hậu (Lc 10, 25-37).

Chúa Giêsu làm nổi bật đức mến khi đưa ra dụ ngôn người Samari nhân hậu cứu giúp người Do Thái bị trấn lột trên đường Giêricô. Đang khi thầy Tư tế và Lêvi cố tình né tránh tình trạng dở sống dở chết của người anh em đồng đạo, thì người Samari ngoại giáo lại tha thiết chú tâm đến nạn nhân. Anh ta làm tất cả những gì có thể làm được để cứu người bị nạn, không sợ liên lụy hay hao tốn tiền của, dù nạn nhân đó là người xa lạ và gần như là kẻ thù. Anh ta hành động vì tiếng nói của con tim, bất chấp nguy hiểm. Còn thầy Tư tế và Lêvi thì hành động theo lý lẽ và lề luật, lo vào đền thờ để dâng tiến hy lễ. Họ làm ngược lại lời Thiên Chúa mà họ vẫn đọc: “Ta muốn tình yêu chứ không cần hy lễ” (Hs 6,6). 

Qua dụ ngôn, “Chúa Giêsu dạy ta bắt chước người Samari nhân hậu, là biểu hiện của chính Ngài. Hãy lên đường với trái tim; lắng nghe với trái tim; hành động với trái tim. Hãy đi trên đường của trái tim. Hãy để trái tim tham dự vào mọi lời nói, cử chỉ, suy nghĩ. Hãy mang theo trái tim trên khắp mọi nẻo đường. Con đường đi với trái tim chính là con đường dẫn đến sự sống đời đời”[4].

- Tình Mến của Phêrô (Ga 21,15-19)

Tình mến của Phêrô rất gần gũi với chúng ta là những con người yếu đuối. Ông đã sẵn sàng từ bỏ mọi sự để theo Thầy (x. Mt 4,18-20); mạnh dạn tuyên xưng đức tin (x. Mt 16,16); quyết sống chết với Thầy (x. Mt 26,33-35); rút gươm bảo vệ Thầy (x. Mt 26,51). Quả là một tình yêu không mạnh mẽ, nhưng ngay sau đó là yếu đuối, kém tin, sai lạc, vấp phạm, nhát đảm, và sau cùng là chối Thầy. Khi nhận ra cái nhìn tràn đầy tình thương của Thầy, ông đã ra ngoài “khóc lóc thảm thiết”. Dù hèn kém, dù thất bại ê chề, dù chẳng còn ra gì, ông vẫn nhiệt tình yêu mến Thầy.

Gặp lại sau phục sinh, Chúa Giêsu lại nhìn ông và hỏi: “Simon Phêrô, anh có mến Thầy không?”. Ngài hỏi Phêrô đến ba lần về tình yêu mến trước khi giao nhiệm vụ chăn dắt đoàn chiên cho ông. Dưới cái nhìn của thánh sử Gioan, thì Chúa xây dựng Hội Thánh trên Đức Mến của thủ lãnh, của cộng đoàn. Chỉ với lòng yêu mến, Phêrô mới hoàn thành trách vụ lớn lao. Đức mến cao trọng hơn tất cả là vì thế! Chúa Giêsu không đòi hỏi gì khác ngoài tình yêu là điều kiện tối ưu để Ngài giao trách nhiệm. Quả thật, “thế giới sẽ thuộc về tay ai biết yêu mến!” (Gioan Vianey).

Tạm kết

Chúng ta đã đào sâu ba nhân đức Tin, Cậy, Mến. Cả ba nhân đức đều là ân ban của Thiên Chúa và qui hướng về Thiên Chúa là cùng đích. Cả ba nhân đức đều bén rễ từ ba nhu cầu căn bản của con người: nhu cầu hiểu biết chân lý; nhu cầu tìm kiếm hạnh phúc; nhu cầu yêu thương và được yêu thương. Nhu cầu thứ ba của Đức Mến mới là nhu cầu lớn nhất, thâm sâu nhất, để có thể hoàn thành cuộc đời mình trong chương trình của Thiên Chúa.

Tuy là ba nhân đức với ba thái độ sống khác nhau, nhưng cũng chỉ một thực tại sống động, tức là mối tương quan tình nghĩa của con người đối với Thiên Chúa và với nhau. Cả ba nhân đức đều hợp thành một tâm tình sống duy nhất, không thể tách rời:“Ðức tin mà không có đức cậy và đức mến, sẽ không kết hợp trọn vẹn người tín hữu với Ðức Kitô, và không làm cho họ trở nên chi thể sống động trong Thân Thể Ngài” (GLGH 1815).

Hãy nhìn về Đức Maria, Mẹ của lòng Tin, Cậy, Mến. Cả ba phẩm tính này đã đúc kết nên sự duy nhất trong toàn thể con người Mẹ, đã hòa nhập nên một trong trái tim Mẹ. Và cuối cùng với đỉnh cao là Đức Mến trong sự sống muôn đời, “Mẹ đã trở thành nguồn suối của lòng từ bi nhân hậu tuôn chảy từ Thiên Chúa cho nhân loại” (DCE 42).

Lm. Thái Nguyên