Nếu gia đình hạnh phúc là một trò chơi ghép hình thì mảnh ghép được tạo nên từ điều gì? Hay có
thể hỏi tương tự: viên gạch để xây nên một gia đình hạnh phúc là gì? Tinh thần gia đình là một thành ngữ tiêu
biểu mà Don Bosco dùng làm nền tảng cho hệ thống giáo dục của ngài.
Don Bosco muốn rằng các Học viện của ngài được gọi là “nhà” và
trong tập sách Hệ thống Dự phòng ngài
đã viết: các nhà giáo dục phải là “những người cha nhân ái”. Ngài đã cố gắng
dùng thành ngữ này để diễn tả một bầu khí, tuy khó diễn tả và khó định nghĩa
nhưng lại lột tả cách sáng sủa điều gì đó giống như nước cần cho cá vậy. Bầu
khí gia đình là điều gì đó khiến người ta thốt lên cách chân tình: “Ở đây thật thoải mái”. Yếu tố nào tạo
nên tinh thần gia đình? Don Bosco đã
linh cảm cách sáng tỏ rằng gia đình không
được thiết lập do quan hệ huyết thống, do động lực kinh tế, tài chính, pháp lý
hoặc xã hội. Và thậm chí tôn giáo cũng không. Mối dây độc nhất “làm nên” gia
đình là tình nghĩa, tình yêu.
Chính tình yêu là mảnh đất duy nhất cung cấp cho trẻ thơ và
thanh thiếu niên dưỡng chất nhân bản, đạo đức, tâm lý và văn hóa, điều cho phép
chúng nên người. Tình yêu là đá tảng vững chắc trên đó người ta có thể xây dựng
ngôi nhà của mình.
Có thể định nghĩa gia đình là cái nôi phát sinh tình cảm. Gia đình hạnh phúc là một gia đình sống
trong bầu khí yêu thương chân tình, yêu hết mình, yêu sâu xa và yêu bền bỉ. Cái
nôi vững chắc này là nền tảng khởi đầu cho việc xây dựng một cái tôi giá trị.
Và tình yêu được cụ thể hóa trong một loạt nhân tố quan
trọng: những nhân tố tạo nên “tinh thần” đích thực của gia đình.
Sự tham gia. Đó là việc tham dự và o, việc “muốn làm”, việc đầu tư thời
gian, năng lực, ý chí, cống hiến, hy sinh: nói cách khác, những điều mà chính
cá nhân trao tặng cho gia đình. Gia đình là ưu tiên số một. Quá nhiều gia đình
“chết dần chết mòn” chỉ vì sự chểnh mảng.
Gia đình là một thể
thống nhất, là nơi mà trước hết không một ai bị loại trừ, không một ai là
khán giả thụ động, không một ai có thể nói “Tôi
chẳng có liên quan gì”. Trong mối liên hệ tuần hoàn mỗi phần tử vừa là điểm
khởi đầu vừa là điểm tới, vừa là người lãnh nhận vừa là người trao ban, trong
hệ thống tuần hoàn của gia đình, mỗi người có chỗ đứng độc đáo, khiến cho nếu
thiếu vai trò đó thì toàn bộ cơ cấu gia đình sẽ ra khác, nó sẽ là một gia đình
“khác”. Bất cứ điều gì xảy ra trong gia đình mình, không ai có thể bàng quan
nói được rằng: “Tôi đứng ngoài cuộc”, “không
dính líu gì đến tôi”. Ngay cả những ai cố tình trốn tránh, những ai ăn càn
nói dỡ cũng không thể nói: “Biết rồi !
Khổ lắm! Nói mãi!” và nghĩ rằng cách hành xử của mình không ảnh hưởng và
không bị ảnh hưởng bởi người khác, hoặc từ bất cứ điều gì mình làm, giả sử cả
khi mình ngủ suốt ngày, hoặc như muốn nói “Tôi
chẳng dính líu gì cả” khi mình say bí tỉ; mọi toan tính trốn chạy thực tế
là chuyện vô ích, bởi ngay khi phủ nhận” không
có tôi” thì tôi đã chứng tỏ sự có mặt của tôi. Trong gia đình, mỗi người
đều biết có hàng trăm ngàn cách thức mà mình đã mưu toan (hoặc mong muốn) để
nói: “không có tôi”.
Tình tương thân
tương ái (và nói về nó!). Tình yêu một
chiều là điều vô lý và không bền lâu. Mỗi người có trách nhiệm về hạnh phúc gia
đình mình.
Cùng làm. Khi được hỏi: “Để có
một gia đình hạnh phúc theo bạn người ta cần điều gì?”, câu trả lời của
1500 thanh thiếu niên cho biết không phải là tiền bạc hay nhà lầu xe hơi, mà là
“khả năng để cùng nhau làm điều gì đó”.
Một người mẹ đã viết: “Chúng tôi sống bên
nhau khi làm việc cũng như khi giải trí. Chúng tôi cảm thấy gần gũi nhau hơn
khi cùng nhau làm việc”.
Chuyện trò. Một ông bố kể rằng: “Chúng
tôi dành nhiều thì giờ để trò chuyện với nhau cho thỏa thích. Và đôi khi chuyển
sang một vấn đề, một tâm trạng hoặc một giá trị nào đó thúc đẩy chúng tôi nhập
cuộc và thảo luận. Nhưng nếu con trai tôi không thích nói về xe cộ hay thể
thao, thì tại sao tôi không nói về vấn đề thời sự như việc buôn bán thuốc phiện
trong trường học?”. Trên hết, các bậc cha mẹ cần học cách nói chuyện với con cái chứ không phải nói cho con cái.
Đánh giá cao. Cảm thấy được người khác quý trọng và đánh giá cao là một
nhu cầu thiết yếu của con người. Trong các gia đình hạnh phúc, mỗi người được
đánh giá và được quý trọng ở mức cao nhất. Một người mẹ viết: “Chúng tôi vào phòng con cái mỗi tối, ôm
chúng vào lòng, hôn lên trán và nói với chúng : “Các con là những đứa trẻ thật
đáng khen và ba mẹ rất yêu chúng con”. Chúng tôi tin rằng việc truyền đạt thông
điệp này vào cuối mỗi ngày là điều quan trọng”.
Truyền thông. Gia đình là phương tiện đầu tiên để nhận biết thế giới: nơi
truyền đạt các giá trị, luyện óc phán đoán, thu thập các khái niệm và các ý
tưởng. Đây là nơi tốt nhất để cùng “thăng tiến”. Cách riêng việc truyền đạt tri
thức được giao phó cho cha mẹ, nhưng phần cha mẹ cũng học được những điều quan
trọng nơi con cái, các thông tin và xu hướng mới mà con cái mang về nhà. Điều
quan trọng cần nhớ là con người học biết từ những kiểu mẫu. Người ta chẳng học một điều gì chỉ vì nó được nói cho biết. Người ta học bằng cách
quan sát, nhận xét, nắm bắt một điều gì đó, đem nó vào thử nghiệm. Vì thế,
người ta học tập trong gia đình.
Trợ giúp. Ở đâu người ta có thể tìm gặp người giúp đỡ và an ủi trong
những lúc khó khăn nếu không phải ở trong gia đình? Gia đình lành mạnh là nơi
mà người ta vào để tìm kiếm sự an ủi, để lớn lên và tái sinh, một nơi mà khi từ
đó ra người ta được đổi mới và được tràn đầy sinh lực, được trang bị sức mạnh
cần thiết để đương đầu với cuộc đời bằng cái nhìn tích cực.
Thử nghiệm. Gia đình là đất dụng võ trong đó người ta thử nghiệm những ý
tưởng và cách hành xử. Để rồi họ nhận “sự phản tỉnh” hay sự phản hồi từ đó.
Điều này giúp cá nhân điều chỉnh hình ảnh trung thực của bản thân. Chẳng hạn
trẻ nhỏ có nhu cầu thử nghiệm những ý tưởng và cách hành xử của mình như trước
gương soi chúng thử áo quần. Với những người yêu thương chúng, họ sẽ sẵn lòng
làm gương soi cho chúng. Và khi cần họ sửa dạy chúng với lòng tốt.
Giải quyết vấn đề.
Gia đình đoàn kết cũng có những vấn đề của
nó, nhưng khi vấn đề xảy ra, họ có khả năng vượt qua khó khăn không thể tránh
khỏi từng bước một. Đứng trước mỗi vấn đề đừng ai hỏi: “Lỗi tại ai?” và đừng mất thời gian tái lập hiện trường hoặc xét
nét người liên can. Câu họ hỏi bao giờ cũng là : “Ta có thể giải quyết vấn đề bằng cách nào?”.
Đồng tâm nhất trí.
Như cây sống còn nhờ chiếc rễ cái, cũng vậy
gia đình không thể tồn tại mà thiếu tình yêu. Những gia đình hạnh phúc diễn tả
chiều kích tâm linh của họ cách cụ thể trong đời sống hàng ngày. Họ chia sẻ
không chỉ nơi ăn chốn ở hay đồ ăn thức uống mà trên hết là những giá trị chân
thật. Gia đình cùng nhau cầu nguyện dần dà sẽ trổ sinh hoa trái là sự đồng tâm
nhất, sự tế nhị, ơn tha thứ, sự cảm thông và Thiên Chúa.
Tha thứ. Một nhà hiền triết nói rằng: “Khi cuộc cãi vã đã qua, ta nên quên nó”. Tình yêu gia đình thì
luôn luôn khoan dung. Con cái bị trách mắng cách nào đừng để có chút nghi ngờ
về tình yêu của cha mẹ.
Kỷ niệm. Những gia đình hạnh phúc “tôn vinh” sự hạnh phúc của họ. Với
mọi ngày lễ và ngày kỷ niệm có thể có, nhưng vẫn thường với một bầu khí vui
tươi và lạc quan.
Với vai trò làm cha
làm mẹ và với tất cả những gì tôi làm hôm nay, tôi muốn “hiện diện” trong đời
sống hàng ngày của gia đình mình.