Sẵn Sàng Tha Thứ
Tại sao lại quá
khó để tha thứ như thế? Chắc chắn một rào cản chính là lòng hận thù, đặc biệt
là lòng hận thù giữa con người với nhau. Thật không khó để tìm kiếm những ví dụ
điển hình về lòng hận thù trong thế giới ngày nay. Tất cả mọi điều bạn phải thực
hiện là mở TV lên để thấy lòng hận thù đang hoạt động và phá huỷ thế nào trong
hầu hết các nền văn hoá. Đây chính là một trong những nguyên nhân chính. Thật
là quan trọng để hiểu cách thế giải quyết những rào cản này và nỗ lực để hướng
tới việc tha thứ.
Có một sự khác
biệt lớn giữa việc giận hờn và lòng hận thù, bởi vì chúng không phải là cùng một
trật. Sự giận hờn là phản ứng tự nhiên trước bất kỳ một sự tấn công, cơn đau,
hay sự đe doạ thực hay nhận thức được. Sự giận hờn vừa là một phản ứng tức thì
mang tính cảm xúc và mang tính hành vi trước những cuộc tấn công như thế và điều
đó tương tự với tất những điều khác. Trái lại, sự hận thù thì không phải là một
phản ứng tức thời, nhưng tuỳ thuộc vào sự nuôi dưỡng cơn giận. Sự nuôi dưỡng
này tạo nên những kết cấu nhận thức hỗ trợ tạo nên một cơn giận khác và một cảm
xúc tiêu cực khác rất lâu sau một cơn giận gốc có tính phản chiếu. Vì những mục
đích hiện tại, loại hận thù này sẽ bị giới hạn trước một sự hận thù mang tính
tương tác với người khác, không phải trong sự đáp trả với một sự bất công hay
những cấu trúc xã hội nguy hại hay sự dữ.
Thật không may
thay, có nhiều hậu quả lâu dài của sự hận thù, và vòng luẩn quẩn không hồi kết
của sự trả thù chỉ là một trong những điều của những vòng luẩn quẩn này. Đối với
các cá nhân, hận thù một cách nào đó “nuôi dưỡng” một con người, lấp đầy bản
thân họ bằng sự cay nghiệt, đắng cay, và thậm chí là sự tuyệt vọng. Và lẽ dĩ
nhiên nó làm cho người ta không thể làm điều gì tích cực trong đời sống của họ
được.
Sự hận thù có
phải là một chọn lựa? Người trưởng thành thì đó là điều thường xuyên. Đó là,
chúng ta thường xuyên chọn lựa để hận thù hay không. Thường trong quá khứ chúng
ta không chọn lựa sự hận thù mà chúng ta có, ví dụ như sự hận thù bén rễ từ một
thảm kịch tuổi thơ. Nhưng khi trưởng thành, không sớm thì muộn, chúng ta sẽ chọn
lựa giữ lại sự hận thù hoặc quên lãng nó đi. Ngang qua tâm lý trị liệu và tư vấn
thì người ta có thể đối diện với sự hận thù. Chẳng hạn một nhà trị liệu sẽ đưa
họ đến chỗ nhận thức về cách một người khai thác sự hận thù và về khả năng có
thể loại bỏ nó. Vậy thì điều gì làm cho người ta loại bỏ sự hận thù? Một cách để
bắt đầu là hãy suy tư về chính những sự hận thù. Đặc biệt là suy tư về một số sự
hận thù thật là khó để quên đi. Đây chính là điểm mà sự chọn lựa sẽ phát xuất.
Giờ đây có một khả năng chọn lựa để quyết định loại bỏ hay không. Giờ đây có một
sự tự do để đưa ra quyết định.
Lẽ dĩ nhiên người
ta vui thích sự hận thù hoặc nếu không thì nó chẳng thể trở nên quá phổ biến
trong nền văn chương của thế giới, và trên truyền hình hoặc trong các phim truyện
ngày nay. Theo một cách đương thời, thì sự hận thù làm cho bạn cảm thấy về mặt
đạo đức là cao hơn và mang lại cho bạn năng lượng và mục đích, nhưng với một
cái giá là suy yếu đi theo năm tháng. Bằng nhiều cách sự hận thù mang tính hướng
tha là một cơ chế bảo vệ nhằm bảo vệ cái tôi hoặc lòng tự ái của chúng ta. Một
kiểu “lợi ích” của việc giữ lòng hận thù là sự tự tội nghiệp. Nhưng sự tội nghiệp
phá huỷ động lực của chúng ta. Lòng hận thù thường rò rỉ và gây độc hại cho các
mối quan hệ với những người xung quanh chúng ta. Những người khác không muốn bỏ
đi sự hận thù bởi vì họ có một mối quan hệ với người mà họ căm ghét và trong
khi bỏ đi, có lẽ sẽ có một khoảng trống trong cuộc đời của họ. Cũng thế, nuôi
dưỡng lòng hận thù có thể bảo vệ người ta khỏi bị thương tổn trong các mối quan
hệ mới, một kiểu lợi ích hoài nghi. Lòng hận thù cũng có thể là một lá chắn bảo
vệ người ta khỏi những ký ức đau thương. Một số những hiệu quả này của lòng hận
thù là những thứ tích cực ngắn hạn nhưng thật không khó để nhìn thấy được những
hiệu quả này mang lại những hiệu quả tiêu cực lâu dài.
Lẽ dĩ nhiên, là
các Kitô hữu, tất cả chúng ta đều biết rằng lòng hận thù với người khác là sai
trái, và đã rõ ràng bị Thiên Chúa khước từ. Chúng ta được mời gọi để yêu kẻ thù
của mình, chứ không phải căm ghét họ, và đây là điều khó. Một cách tốt lành để
vượt thắng sự hận thù đối với các kẻ thù của bạn là hãy cầu nguyện cho họ. Bằng
sự cầu nguyện người khác sẽ không còn tất cả đều xấu xa nữa và bạn sẽ không còn
thấy mình hoàn toàn tốt nữa. Do đó, cầu nguyện cho kẻ thù sẽ giúp họ có khả năng
tha thứ.
Tuy nhiên, thực
sự quan trọng để lưu ý rằng bạn không thể ép buộc ai đó đi vào sự tha thứ. Một
cách khác có thể đề nghị về mặt danh nghĩa, những sau cùng thì người ta phải tự
quyết định lấy, bằng không thì khả năng về sự tha thứ giả tạo hoặc rẻ tiền sẽ
xuất hiện.
Tất nhiên, một
người có thể không có tự do để dừng lại hận thù theo nghĩa là một cách
dễ dãi để có thể loại bỏ những cấu trúc đã hình thành theo thời
gian nhiều năm, nhưng họ có tự do để bắt
đầu dừng lại việc hận
thù, mặc dù tiến trình có thể là khó và đòi hỏi nỗ lực không ngừng. Và, như đã
đề cập, bằng sự giảm thiểu lòng hận thù thì sẽ xuất hiện khả năng tha thứ đúng
đắn.
Khi một người
tha thứ, họ đang bỏ đi một điều gì đó có giá trị, một món nợ hoặc một sự bất
công mà họ bị người ta mắc nợ. Nhưng, sự tha thứ không phải là bỏ qua cho một
người về điều mà họ đã thực hiện hoặc chấp nhận hành động. Bạn không thể quên
hành động đã được thực hiện, nếu bạn thực sự bị tổn thương. Bằng sự tha thứ, ký
ức ám ảnh về hành động ấy sẽ bị suy giảm. Nhưng sự tha thứ không đòi hỏi một sự
hoà giải với người ta. Robert D. Enright và Richard P. Fitzgibbons, đưa ra một
định nghĩa về sự tha thứ là “người ta, dựa trên quyết định mang tính lý luận mà
họ đã bị đối xử cách không công bằng, sẽ tha thứ khi họ sẵn sàng bỏ đi lòng căm
tức và những phản ứng có liên hệ (đối với điều mà họ có quyền), và nỗ lực để
đáp trả với người làm sai dựa trên nguyên tắc đạo đức của sự đại lượng, là điều
sẽ bao gồm cả lòng thương cảm, sự xứng đáng vô điều kiện, sự rộng lượng, và bác
ái mang tính đạo đức (là điều mà người làm sai trái, do bởi bản chất của hành động
hoặc các hành động, không có quyền)”. (Enright, R., & Fitzgibbons, R.
(2015). p. 32. Forgiveness
therapy: An empirical guide for resolving anger and restoring hope (Washington,
D.C). American Psychological Association Press.) Đối với những ai muốn một
liệu pháp tâm lý nghiêm túc về sự tha thứ, tôi hết lòng đề nghị hãy xem sách của
họ. Nếu chúng ta muốn tha thứ trong Năm Thương Xót tới đây, thì chúng ta phải
trước hết giải quyết những rào cản đối với sự tha thứ.
Paul C. Vitz, Ph.D. là Giáo Sư và Học Giả Cao Cấp tại Viện
Khoa Học Tâm Lý, Arlington, VA.
Joseph C. Pham (Chuyển
ngữ từ ZENIT)